Giữa miền đất Nam Bộ, những ngôi chùa Khmer hiện lên như điểm tựa tinh thần của cộng đồng. Nổi bật trong quần thể ấy là chính điện – công trình trung tâm vừa uy nghi, vừa rực rỡ, chứa đựng triết lý Phật giáo và niềm tin thiêng liêng về sự khai sáng. Không chỉ mang giá trị tôn giáo, chính điện còn phản ánh bản sắc văn hóa, sự giao thoa nghệ thuật và tâm hồn sáng tạo của người Khmer qua từng chi tiết kiến trúc.
Trong đời sống tinh thần của cộng đồng Khmer Nam Bộ, ngôi chùa luôn giữ vai trò trung tâm. Nơi đó không chỉ là chốn tu hành, sinh hoạt tín ngưỡng mà còn là không gian lưu giữ và thể hiện bản sắc văn hóa. Giữa quần thể kiến trúc, chính điện – ngôi điện thờ Phật – hiện lên như trái tim của chùa, vừa trang nghiêm vừa lộng lẫy, chứa đựng triết lý Phật giáo và tư duy thẩm mỹ độc đáo của người Khmer.
Chính điện thường tọa lạc ở trung tâm khuôn viên chùa, trên nền cao, nổi bật giữa không gian thoáng rộng. Các ngôi chính điện đa phần được dựng theo trục Đông – Tây, trong đó mặt chính quay về hướng Đông – nơi tượng trưng cho ánh sáng và sự giác ngộ. Kiến trúc sư dân gian Khmer quan niệm rằng Đức Phật hướng Đông để giáo hóa chúng sinh, vì thế chính điện không chỉ mang ý nghĩa tôn giáo mà còn gắn liền với niềm tin thiêng liêng vào sự khai sáng.
Kết cấu chính điện Khmer vững chãi, đồ sộ với hệ thống cột cao lớn, mái nhiều tầng chồng lớp, tạo nên sự bề thế và uy nghi. Các chi tiết trang trí được chạm khắc công phu: tượng chim thần Ken-no, hình Krud dang tay nâng đỡ, hay những đầu rồng Naga uốn lượn chạy dọc mái hiên. Hình tượng rắn thần Neak – biểu tượng vừa bảo hộ vừa thiêng liêng – xuất hiện dày đặc, kết nối hài hòa giữa tín ngưỡng bản địa và giáo lý Phật giáo.
Khác với chùa Việt, không gian chính điện Khmer mở thoáng, sáng sủa với nhiều cửa sổ, hành lang rộng và cách phân chia hợp lý giữa khu vực dành cho sư tăng và phật tử. Sự phân định này không tách biệt tuyệt đối mà phản ánh tinh thần hòa đồng, coi trọng cộng đồng trong nghi lễ Phật giáo Khmer. Nội thất bên trong được trang trí giản dị hơn so với chùa Việt, nhưng luôn nhấn mạnh điểm tựa là bàn thờ Phật đặt trên bệ sen cao, uy nghiêm mà thanh thoát.
Một yếu tố thú vị là sự giao thoa văn hóa thể hiện trong từng chi tiết. Từ hoa văn Angkor, hình tượng Bồ tát, đến bức màn gió Rô-neng chịu ảnh hưởng của kiến trúc Việt – Hoa, tất cả tạo nên bức tranh sinh động về quá trình tiếp biến văn hóa nơi miền đất Nam Bộ.
Có thể nói, chính điện chùa Khmer không chỉ là công trình tâm linh quan trọng bậc nhất, mà còn là biểu tượng cho sự giao hòa giữa nghệ thuật, tôn giáo và văn hóa dân gian. Mỗi ngôi chính điện là một bản trường ca bằng gạch đá, hoa văn và tín ngưỡng, kể lại câu chuyện về niềm tin, sự sáng tạo và bản sắc của cộng đồng Khmer nơi vùng đất phương Nam.