Một trong những dấu ấn nổi bật của mỹ thuật sơn mài Việt Nam hiện nay là tác phẩm “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập” của họa sĩ trẻ Chu Nhật Quang. Không chỉ bởi kích thước khổ lớn liền tấm, độ dài và diện tích ấn tượng, tác phẩm này còn là minh chứng rõ nét cho sự kết hợp giữa truyền thống kỹ thuật sơn mài và cách tiếp cận đương đại. Qua tác phẩm này, có thể nhìn thấy rõ quá trình xử lý kỹ thuật, thử thách và cách nghệ sĩ vượt qua để tạo nên một bức tranh có chiều sâu về cả mặt thẩm mỹ và biên độ lịch sử.
Thông tin chung & bối cảnh sáng tác
Tác phẩm “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập” được Chu Nhật Quang bắt đầu thực hiện từ cuối năm 2019. Tác phẩm mô tả khoảnh khắc lịch sử ngày 2/9/1945 tại Quảng trường Ba Đình, khi Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Chủ đề mang tính sử thi, lịch sử nhưng cách thể hiện lại đặt nặng kỹ thuật và mỹ cảm, nhằm tôn vinh giá trị tinh thần, đồng thời là thử thách lớn về kỹ thuật làm sơn mài khổ lớn.
Vóc tranh và liền khổ
Việc chọn vóc tranh liền khổ là điểm quan trọng. Trong sơn mài truyền thống, vóc tranh thường được tạo trên nhiều tấm ghép — vì vóc lớn rất khó xử lý nguyên khối do độ co giãn, biến dạng, nứt gãy với sự thay đổi độ ẩm. Chu Nhật Quang đã quyết định sử dụng vóc tranh nguyên tấm lớn để tránh đường nối, giúp hình ảnh không bị gián đoạn về thị giác, tạo sự liền mạch trong ánh sáng và bố cục.
Xử lý nhiều lớp sơn & mài
Một trong những kỹ thuật khó nhất khi làm tranh sơn mài khổ lớn là xử lý nhiều lớp sơn và mài. Chu Nhật Quang mất 6 năm lao động nghệ thuật đầy thử thách cho tác phẩm này, trong đó có những công đoạn xử lý sơn mài trên tấm vóc nặng hàng tấn.
Chi tiết và tỷ lệ hình ảnh
Tác phẩm cần cân bằng giữa kích thước lớn và chi tiết nhỏ vì lịch sử và cảm xúc trong khoảnh khắc. Theo nguồn báo, để tạo nên bức tranh vừa trang nghiêm vừa chi tiết, Chu Nhật Quang đã phải phối hợp rất chặt chẽ với các nhà nghiên cứu lịch sử để đảm bảo tính chính xác của phông nền — biểu tượng, trang phục, đồ vật, ánh sáng — những thứ nhỏ nếu sai sẽ làm mất tính lịch sử.
Phân tích nghệ thuật & ý nghĩa từ kỹ thuật
Hiệu ứng ánh sáng và chiều sâu
Nhờ sơn mài và kỹ thuật nhiều lớp + mài bóng, ánh sáng trên bề mặt tranh phản chiếu nhẹ, tạo hiệu ứng lung linh, huyền ảo. Những lớp sơn mài dày mỏng khác nhau, độ bóng cao giúp ánh sáng chạm vào tranh thay đổi theo góc nhìn — người xem khi di chuyển sẽ thấy phản chiếu, bóng đổ, độ sâu khác nhau.
Biên độ cảm xúc & trang nghiêm chủ đề lịch sử
Chủ đề lịch sử đòi hỏi sự nghiêm trang, truyền cảm. Kích thước lớn liền khổ kết hợp với vật liệu truyền thống sơn mài — vốn có chất âm cổ, màu vàng thếp, son đỏ, nền đen thể hiện trang trọng — giúp gợi lại cảm giác thiêng liêng và yêu nước. Kỹ thuật tỉ mỉ trong từng chi tiết thể hiện niềm kính trọng với nhân vật lịch sử. Bởi đúng kỹ thuật mới tránh được cảm giác “kịch”, “màu mè”.
Sự kết hợp giữa truyền thống & đổi mới
Chu Nhật Quang không chỉ sao chép kỹ thuật truyền thống mà đã đổi mới để phù hợp với mặt kỹ thuật hiện đại: vóc khổ lớn, thiết bị mài, sử dụng vật liệu thân thiện hơn với vóc lớn, tính toán căng vóc, đàn hồi vật liệu sao cho tránh nứt. Việc phối hợp giữa chất liệu truyền thống + công nghệ chế tác thuận tiện hơn cho vóc lớn, tất cả làm nên sự đột phá.
Thách thức & bài học từ quá trình
• Độ ẩm & thời tiết ảnh hưởng rất lớn đến vóc và lớp sơn — trời ẩm, vóc phồng, lớp sơn có thể bị rộp hoặc rạn nứt.
• Khối lượng vật liệu & công sức để đánh sơn, mài bóng, thao tác với vóc lớn đòi hỏi kiên nhẫn và nguồn lực.
• Chi phí cao & thời gian làm lâu — để mỗi lớp sơn khô, để mài bóng, sửa lỗi từng chi tiết — không phải ai cũng có điều kiện để đầu tư thời gian và công sức như Chu Nhật Quang.
• Yêu cầu chính xác lịch sử & biểu cảm — sai lệch nhỏ trong trang phục hay phụ kiện có thể gây mất tính lịch sử, cảm xúc.
Bài học rút ra:
• Việc chuẩn bị vóc tranh thật tốt ngay từ đầu
• Phối hợp với các chuyên gia lịch sử để đảm bảo tính xác thực, tránh sai lệch.
• Kiểm soát môi trường làm việc để không làm ảnh hưởng đến vóc + sơn trong quá trình thi công.
• Ưu tiên kỹ thuật mài bóng tốt, trải qua nhiều lớp sơn và mài để tạo chiều sâu và độ bóng đặc trưng sơn mài Việt Nam.
Kết luận
Tác phẩm “Bác Hồ đọc Tuyên ngôn Độc lập” của Chu Nhật Quang không chỉ là một tác phẩm về hình ảnh lịch sử mà còn là minh chứng cho sự kết hợp tinh tế giữa kỹ thuật sơn mài truyền thống và thử thách đương đại. Kỹ thuật xử lý vóc liền khổ, sơn nhiều lớp, mài bóng, phối chi tiết tỉ mỉ, vận chuyển và thi công vóc khổ nặng — tất cả đều cho thấy sự kiên trì, sáng tạo và tôn kính với chất liệu sơn mài. Qua phân tích này, có thể thấy rằng kỹ thuật nghệ thuật không chỉ là công cụ tạo đẹp mà là con đường để nghệ sĩ gửi gắm giá trị văn hóa, lịch sử, và tự hào dân tộc vào từng đường nét, từng lớp sơn.