Chèo – loại hình sân khấu kịch hát dân gian xuất hiện từ thế kỷ X và trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa vùng đồng bằng Bắc Bộ, rồi lan tỏa vào các vùng trung du, miền núi Bắc Trung Bộ. Ban đầu chèo được biểu diễn ở đình làng, chiếu chèo sân đình, vừa là hình thức giải trí, vừa mang tính giáo hóa. Qua thời gian, chèo hòa nhập với kịch, múa, âm nhạc dân gian để trở thành sân khấu nghệ thuật có cấu trúc chặt chẽ, vẫn giữ bản sắc dân tộc. Chèo đặc trưng bởi phần hát, múa, kịch diễn, kết hợp hài hòa giữa yếu tố thực và hư, giữa bi – hài, giữa diễn viên và khán giả.
Gen Z tiếp lửa cho chèo: hiện thực và ý nghĩa
Trong bối cảnh nhiều loại hình giải trí hiện đại chiếm ưu thế, sân khấu truyền thống như chèo dễ bị bỏ quên — nhất là trong mắt giới trẻ. Nhưng sự xuất hiện của dự án “Neo Chèo” và sự kiện “Chèo Kéo” cho thấy: Gen Z không đứng ngoài, mà muốn “vào cuộc” và làm mới chèo để nó gần hơn với thời đại.
Dự án “Neo Chèo” — giữ hồn chèo giữa thời công nghệ
“Neo Chèo” là dự án truyền thông do các bạn trẻ Gen Z thực hiện, mong muốn giữ gìn tinh hoa chèo và lan tỏa giá trị sân khấu truyền thống trong đời sống hiện đại. Nhóm tổ chức gồm các sinh viên năm cuối, họ khởi xướng các hoạt động như:
• Triển lãm “Chiếng ca Chèo kéo” với phục trang, đạo cụ, nhạc cụ chèo được tái hiện bằng cách sử dụng công nghệ trình chiếu số.
• Tọa đàm “Cảm chèo”, “Chất chèo” để lắng nghe từ nghệ sĩ gạo cội đến giới trẻ về cách thức gìn giữ và làm mới chèo.
• Sản xuất MV animation “Duyên phận phải chiều” — lấy cảm hứng từ làn điệu cổ chèo “Đường trường phải chiều”, kể chuyện tình trong hình ảnh hoạt họa.
• Tổ chức cuộc thi “Neo nhịp Chèo – Đan nhịp trẻ”, khuyến khích bạn trẻ dùng chất liệu chèo để sáng tạo sản phẩm mới, cá tính.
Sự kiện “Chèo Kéo” – kéo chèo đến gần Gen Z
Hoạt động gồm: triển lãm ảnh – hiện vật chèo, trải nghiệm vẽ tranh cát, mặc trang phục chèo, minigame tương tác, biểu diễn chèo kết hợp nghệ sĩ gạo cội và nghệ sĩ trẻ. Đêm “Say lời hát” có các trích đoạn chèo nổi tiếng như Thị Mầu lên chùa, Nô Mầu – Phú ông, Lý trưởng mẹ Đốp, Tấm – Cám tranh công, Tấm đi hội thử giày, do bạn trẻ tham gia biểu diễn, với phong cách làm mới. Sự kiện được đánh giá là thành công trong việc “kéo” chèo ra khỏi sân khấu truyền thống, đặt chèo vào tâm điểm của đời sống văn hóa đương đại.
Không gian sân khấu chèo vốn xa lạ dần với người trẻ được “hóa giải” khi họ được mời tương tác — vẽ, trải nghiệm, tự mình làm nghệ sĩ chèo. Tiếng trống chèo, tiếng hát vang lên giữa khán phòng, xen lẫn tiếng vỗ tay — điều ấy cho thấy chèo đã tìm được “cửa ngõ” mới để hiện diện trong thế hệ trẻ.
Giá trị, thách thức và triển vọng
Giá trị của sự đồng hành Gen Z – chèo
• Gắn kết truyền thống với hiện đại: Khi chèo có mặt trong không gian số, mạng xã hội, dự án truyền thông sáng tạo, nó không bị khép trong bảo tàng mà trở thành một phần của đời sống đương đại.
• Khơi gợi nhận thức, cảm giác sở hữu văn hóa: Gen Z tham gia không chỉ là khán giả thụ động, mà trở thành cộng tác viên, người kể chuyện, góp tiếng nói mới cho chèo.
• Bảo tồn bằng cách làm mới: Không phải “giữ chèo y nguyên”, mà giữ bản chất và tinh hoa, đồng thời đổi mới hình thức để chèo thích ứng với thời đại.
• Tạo hiệu ứng lan tỏa: Khi dự án như “Neo Chèo”, sự kiện “Chèo Kéo” thành công, nó truyền cảm hứng cho các nhóm nghệ thuật truyền thống khác làm tương tự.
Thách thức cần vượt qua
• Cách thức truyền tải phù hợp: Không phải mô hình hiện đại nào cũng hợp với chèo — nếu quá “phá” có thể mất bản sắc, nếu quá “giữ nguyên” lại khó hấp dẫn người trẻ.
• Nguồn lực – tài chính, nhân lực, kỹ thuật: Đổi mới cần kinh phí, đội ngũ có năng lực truyền thông, công nghệ hỗ trợ, hỗ trợ từ các cơ quan văn hóa.
• Suy giảm đội ngũ nghệ sĩ truyền thống: Nhiều nghệ sĩ chèo lớn tuổi, đội ngũ kế cận ít người. Việc nuôi dưỡng tài năng trẻ cần thời gian và kiên trì.
• Sự “xung đột” giữa sáng tạo và bảo tồn: Làm mới chèo là cần thiết, nhưng không được lạm dụng để biến chèo thành sản phẩm giải trí thuần túy, mất đi chiều sâu văn hóa.
Triển vọng phát triển
Nếu Gen Z tiếp tục đồng hành với chèo bằng cách sáng tạo có trách nhiệm, chèo có thể:
• Trở thành loại hình nghệ thuật đa nền tảng: chèo phim ngắn, chèo hoạt hình, chèo biểu diễn ngoài trời, chèo kết hợp công nghệ thực tế ảo.
• Được đưa vào các chương trình giáo dục – dạy chèo, cảm chèo, trải nghiệm chèo trong trường học để trẻ tiếp xúc sớm.
• Hợp tác quốc tế đưa chèo lan tỏa ra thế giới — chèo như một “đại sứ văn hóa”, được bạn bè quốc tế biết đến.
• Chèo không chỉ là di sản để giữ mà là nền tảng để khởi nguồn cho các sáng tác văn hóa mới mang chất chèo.
Kết luận
Chèo – loại hình nghệ thuật sân khấu truyền thống đậm đà bản sắc Việt đang đứng trước thử thách: nếu không được đổi mới và làm mới, nó rất dễ bị quên lãng trong đời sống số và giải trí đại chúng. Nhưng khi Gen Z “gác bàn phím” để vào chèo, dùng kỹ thuật số, truyền thông, nghệ thuật đa phương tiện để làm sống lại chèo — đó là một tín hiệu đáng mừng cho tương lai của văn hóa dân tộc.