Đỗ Bảng – người đối thoại với ký ức bằng sắc màu Kinh Bắc
Nằm giữa dòng chảy mỹ thuật đương đại, họa sĩ Đỗ Bảng nổi lên như một người kể chuyện bằng màu sắc – không kể lại hiện thực mà tái hiện miền ký ức. Sinh ra và lớn lên ở Bắc Ninh – vùng đất Kinh Bắc giàu truyền thống dân ca, lễ hội, nét sinh hoạt làng quê – Đỗ Bảng đã dùng cả đời để làm mới ký ức đó bằng hội họa, để những âm thanh quan họ, xẩm, cảnh chợ quê, nếp sinh hoạt dân gian không bị lãng quên. Ông từng chia sẻ: “Tôi không vẽ cái tôi thấy, tôi vẽ cái tôi nhớ.” Câu nói đơn sơ ấy như tóm gọn hành trình sáng tác: mỗi tác phẩm là một lát cắt ký ức, mỗi gam màu là một mạch cảm xúc, mỗi đường nét là chỗ tiếp nối giữa quá khứ và hiện tại. Nhiều nhà nghiên cứu mỹ thuật gọi ông là “người đối thoại với ký ức dân tộc qua hội họa”.
Màu sắc Kinh Bắc – dấu ấn không thể lẫn
Một trong những điểm nổi bật trong tranh Đỗ Bảng là bảng màu đặc trưng – vừa tươi tắn, vừa khỏe khoắn, vừa mang nét quê mà không hề mờ nhạt. Ông thường dùng gam xanh lá chuối non gắt, sắc hồng dịu hiền, màu nâu đất, sắc vàng rực, xen kẽ nét đen, trắng để tạo nên chuyển sắc tinh tế, đầy sức sống. Những gam màu tưởng chừng khó phối ấy lại được “hòa âm” khéo léo để gợi cảm giác ấm áp, thân mật và chứa đựng tâm hồn Kinh Bắc.
Màu sắc trong tranh Đỗ Bảng không đơn thuần là lớp trang trí; nó chính là ngôn ngữ để ông kể chuyện, để cảm xúc được bộc lộ. Người xem có thể không nhận ra chi tiết cụ thể, nhưng sẽ cảm được không khí, cảm được hơi thở của miền quê, cảm được tiếng hát vọng về từ hơi thở cổ xưa. Tranh không mô tả hoàn chỉnh – mà để lộ khoảng trống để ký ức len vào.
“Xẩm chợ” – triển lãm như hành trình ký ức
Từ ngày 10 đến 30/6/2025, tại The Muse Artspace (47 Tràng Tiền, Hà Nội) diễn ra triển lãm “Xẩm chợ” – một lát cắt sâu sắc trong hơn ba thập niên sáng tác của Đỗ Bảng. Đây không chỉ là trưng bày tranh mà còn là hành trình nghệ thuật, một không gian để người xem “nghe” ký ức, để tâm thức được dẫn dắt qua lớp ánh sáng, màu sắc và hình thức biểu hiện.
Triển lãm giới thiệu những đề tài quen thuộc: phiên chợ quê, hát xẩm, liền anh liền chị giao duyên, đêm trăng trên ruộng đồng… Những hình ảnh ấy được tái hiện không đầy đủ chi tiết, mà lơ lửng giữa ảo thực, vừa rõ nét vừa thoáng ẩn. Nhân vật thoáng bóng, đường nét dứt khoát, mảng màu nhấn để người xem tự điền vào khoảng trống.
Ông từng nói: “Vẽ không chỉ là kể lại một cảnh vật. Tôi vẽ để giữ lại một cảm giác, một vùng hồn quê đang dần vắng bóng.”
Tại “Xẩm chợ”, người xem không chỉ nhìn tranh – họ nghe được giai điệu xẩm, cảm được âm vang quan họ, tưởng tượng ra bước chân người qua chợ, ánh đèn lồng lắc lư, mùi hương cốm, tiếng rao… Tất cả cộng hưởng trong không gian thị giác, đưa người xem lạc vào miền ký ức vừa quen vừa lạ.
Tư tưởng, trách nhiệm, và vai trò nghệ sĩ
Không dừng lại ở sáng tác, Đỗ Bảng còn là người quan sát sắc sảo, nhà phê bình nghệ thuật giàu bản năng. Ông viết, bình luận về những trào lưu lai căng, kêu gọi các nghệ sĩ trẻ có ý thức gìn giữ bản sắc – sáng tạo nhưng không đánh mất cội nguồn. Trong bối cảnh hội họa Việt Nam tiếp nhận nhiều ảnh hưởng quốc tế, ông luôn nhắc nhở: nghệ thuật truyền thống như một “dòng chảy tinh hoa vô giá” cần được bảo vệ và phát huy.
Như vậy, tranh của ông không chỉ là sản phẩm nghệ thuật mà còn là thông điệp về văn hóa – nhắc nhớ mỗi người không quên quá khứ khi bước vào hiện tại. Ông đã chọn con đường “vẽ chậm, sống chậm” trong một thế giới đang chuyển động nhanh – và đó chính là tuyên ngôn sáng tác của ông: giữ lại, gạn lọc, làm mới để không mai một.
Bản sắc Kinh Bắc thấm đẫm trong tranh Đỗ Bảng – qua màu sắc, hình ảnh, bố cục, qua những khoảng trống mời gọi ký ức len vào. Tranh là nơi ông vừa sáng tạo vừa trao gửi, không trình diễn mà mời gọi người xem đồng cảm, cùng ông đối thoại với ký ức dân tộc.
Khi ký ức trở thành chất liệu sáng tạo
Khác với xu hướng mô tả chi tiết, Đỗ Bảng chọn cách gợi hình – dùng nét, mảng, ánh sáng, khoảng trống và màu sắc để mở ra không gian cho cảm xúc và kí ức. Trong nhiều tác phẩm, nhân vật như trôi giữa lớp thời gian, giữa sáng tối, giữa thực và tưởng tượng. Không gian tranh không cố định; cứ như đang xoay chuyển, như phép nhớ lùi khép lại.
Ông dùng acrylic, sơn dầu, trên giấy dó, giấy bìa, toan – vật liệu vừa linh hoạt vừa giàu biểu cảm – để thể hiện cảm giác, không phải mô tả. Đó là cách biểu hiện mang tính thơ ca, để người xem có thể lắng nghe bản nhạc ký ức mà ông đang cất lên.
Kết: Khi nghệ thuật làm thơ với ký ức
Họa sĩ Đỗ Bảng là một trong những nghệ sĩ đặc biệt trong mỹ thuật Việt Nam đương đại – không hô hào mạnh mẽ, mà lặng lẽ thu lại cảm xúc, chất chứa tình đất, tình người, ký ức quê hương vào từng nét vẽ. Ông không vẽ để khoe kỹ thuật, mà vẽ để người xem nghe được huyền thoại của Kinh Bắc, cảm xúc từ màu sắc, ánh sáng, hình ảnh mơ hồ trở thành hồn thơ – và người xem lặng yên, như đang lắng nghe một khúc xẩm vang lên trong lòng đất Kinh Bắc.