Hà Nội kiên trì bảo tồn Ca trù để di sản sống cùng đời sống
Giữa nhịp sống hối hả của Thủ đô, nghệ thuật Ca trù – một loại hình âm nhạc truyền thống độc đáo – vẫn được gìn giữ, hồi sinh và lan tỏa, khẳng định sức sống bền bỉ của di sản văn hóa. Hà Nội không chỉ xem Ca trù là di sản cần bảo vệ, mà còn đặt mục tiêu để Ca trù “sống trong đời sống”, trở thành phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa đương đại.
Hành trình bảo tồn và hồi sinh
Sáng 27/9/2025, Liên hoan Ca trù Hà Nội lần thứ IV được khai mạc, quy tụ 105 thí sinh từ 8 đến 86 tuổi đến từ 21 câu lạc bộ trên địa bàn Thủ đô. Việc có tới 22 thí sinh dưới 18 tuổi – chiếm khoảng 20,9% – là minh chứng rõ nét cho xu hướng trẻ hóa trong việc tiếp nhận và thực hành Ca trù.
Từ khi Ca trù được UNESCO công nhận là “Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp” năm 2009, Hà Nội đã triển khai nhiều biện pháp để gìn giữ và phát huy giá trị loại hình này. Các chính sách hỗ trợ nghệ nhân, đào tạo lớp truyền dạy, tổ chức liên hoan, biểu diễn tại di tích, đưa Ca trù vào các tour du lịch… đều được triển khai.
Theo bài viết “Bảo tồn và phát triển Ca trù Hà Nội”, trước đây Hà Nội từng có rất ít câu lạc bộ và người thực hành, nhưng qua năm tháng, con số các nhóm Ca trù đã tăng lên, cùng việc phục hồi nhiều làn điệu, nghi thức xưa cũng như sáng tác mới.
Thách thức và áp lực bảo tồn
Tuy có nhiều tín hiệu tích cực, việc bảo tồn Ca trù vẫn đối mặt với không ít khó khăn. Đầu tiên là vấn đề nhân lực: nhiều nghệ nhân cao tuổi bị hạn chế khả năng truyền dạy, số người trẻ theo học Ca trù còn nhỏ, và nhiều em bắt đầu vì tò mò nhưng bỏ cuộc giữa chừng vì nghệ thuật này đòi hỏi kỹ thuật cao, tính bền bỉ lớn.
Thứ hai, khán giả hiểu biết về Ca trù còn hạn chế. Ca trù là nghệ thuật “thính phòng” – đòi hỏi người nghe có sự tập trung, cảm giác âm nhạc tinh tế; nên nếu người nghe không quen, họ khó cảm hết cái hay, dẫn đến thiếu lực kéo khán giả mới.
Thứ ba, việc ổn định địa điểm biểu diễn, kinh phí duy trì, hỗ trợ truyền dạy, chế độ đãi ngộ vẫn là vấn đề lớn. Dù Hà Nội có những chính sách như Nghị quyết 23/2022/NQ-HĐND hay quyết định phê duyệt đề án bảo vệ di sản đến 2030, song triển khai ở cấp cơ sở, câu lạc bộ nhỏ, địa điểm biểu diễn vẫn gặp khó.
Cuối cùng, áp lực của văn hóa hiện đại, dòng chảy nhạc thị trường, thị hiếu giải trí nhanh, mạng xã hội… cũng đặt Ca trù trước rủi ro bị “lu mờ” nếu không đổi mới cách tiếp cận hoặc không được kết nối với đối tượng mới.
Biện pháp chiến lược và định hướng tương lai
1. Truyền dạy và lớp học cơ sở
Các câu lạc bộ Ca trù mở lớp miễn phí hoặc giá thấp, đặc biệt là lớp cho học sinh, sinh viên, người trẻ quan tâm. Ví dụ như tại Bích Câu Đạo Quán, lớp học Ca trù định kỳ vào cuối tuần là nơi người trẻ tiếp cận nghệ thuật này.
2. Tổ chức liên hoan, cuộc thi, biểu diễn cộng đồng
Liên hoan Ca trù Hà Nội là sân chơi để các thế hệ nghệ nhân và người học đua tài, giao lưu, nâng cao chất lượng. Việc biểu diễn tại các di tích, phố đi bộ, không gian công cộng giúp đưa Ca trù đến gần công chúng hơn.
3. Chính sách hỗ trợ nghệ nhân và câu lạc bộ
Hà Nội đã đề xuất phong tặng nghệ nhân ca trù, hỗ trợ kinh phí cho câu lạc bộ, chế độ đãi ngộ, ưu đãi về không gian biểu diễn, truyền dạy.
4. Đổi mới cách tiếp cận, kết hợp sáng tạo
Nhiều sự kiện nghệ thuật kết hợp Ca trù với ánh sáng, sân khấu đương đại, kết hợp với nhạc điện tử, đồ họa để làm mới hình thức biểu diễn mà vẫn giữ giá trị cốt lõi. Việc kết hợp di sản vào các lễ hội thiết kế sáng tạo, tour du lịch văn hóa… cũng là hướng phát triển.
5. Tư liệu hóa, lưu trữ và nghiên cứu
Cần số hóa bản nhạc, ghi hình nghệ nhân biểu diễn, lưu trữ bài ca cổ, nghiên cứu âm luật Ca trù để bảo đảm tính chuẩn mực và tránh biến thể sai lệch theo thời gian.
Ý nghĩa sâu sắc và vai trò của cộng đồng
Việc Hà Nội kiên trì bảo tồn Ca trù không chỉ mang ý nghĩa giữ gìn di sản, mà còn là cách định hình bản sắc văn hóa Thủ đô, nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị truyền thống. Ca trù góp phần làm giàu đời sống tinh thần, là tài nguyên văn hóa hấp dẫn cho du lịch – nếu được phát huy đúng cách. Cộng đồng, đặc biệt là người trẻ, chính là chìa khóa để di sản tiếp tục sống.
Kết luận
Việc Hà Nội kiên trì bảo tồn Ca trù là minh chứng cho tâm huyết với văn hóa truyền thống giữa nhịp sống hiện đại. Không để nó chỉ là di sản “trưng bày”, Hà Nội đang biến Ca trù thành phần sống trong đời sống văn hóa đương đại – nơi lớp trẻ tham gia, nơi khán giả thưởng thức, nơi nghệ nhân tiếp tục truyền cảm hứng.
Dẫu con đường bảo tồn còn nhiều chông gai — từ nhân lực, kinh phí, cách tiếp cận đến thách thức thị trường – nhưng với nỗ lực đồng nhất từ chính quyền, nghệ nhân và cộng đồng, Ca trù có thể tiếp tục “sống mãi” trong lòng Thủ đô. Nghệ thuật này không chỉ là di sản của quá khứ, mà còn là “bản nhạc đương thời” nếu được đặt đúng chỗ giữa đời sống hôm nay.