Giữa Thủ đô Hà Nội hiện đại với phố phường ồn ã, cao ốc vươn lên, vẫn có một vùng đất nhỏ nơi những làn điệu cổ truyền, nghi lễ dân gian được gìn giữ như báu vật — đó là Phú Nhiêu (xã Quang Hà, huyện Phú Xuyên). Ở đây, Hò Cửa đình, múa hát Bài Bông và hát trống quân được xem như một “kho vàng ròng” trong văn hóa dân gian — không phải chỉ vì giá trị nghệ thuật, mà vì khả năng kết nối ký ức, cộng đồng và niềm tự hào bản sắc.

“Kho vàng ròng” giữa lũy tre làng
Tại Phú Nhiêu, Hò Cửa đình và múa hát Bài Bông từ lâu vốn là nghi thức văn hóa gắn liền với đình làng, các dịp lễ hội truyền thống. Dù trải qua nhiều biến đổi của thời gian, người dân nơi đây vẫn kiên trì khôi phục và lưu giữ những làn điệu cổ xưa đó. Từ năm 1996, địa phương chính thức phục hồi các điệu múa và hò đình làng; hiện CLB nghệ thuật tại xã thu hút gần 200 thành viên đủ các độ tuổi, từ các nghệ nhân cao tuổi đến các em nhỏ mới 6, 7 tuổi.
Hò Cửa đình và múa hát Bài Bông không chỉ đơn thuần là biểu diễn nghệ thuật — chúng là nghi lễ tâm linh, thể hiện lòng thành kính với tổ tiên, trời đất, kết nối cộng đồng bằng những giai điệu vang vọng nhiều thế hệ. Ở một vùng nông thôn mà đô thị hóa và giá trị hiện đại dễ tạo áp lực quên lãng, Phú Nhiêu vẫn giữ được sự đồng lòng và thấm đượm tình làng.
Trống quân Khánh Hà — vang vọng sắc điệu làng
Cùng với Phú Nhiêu, xã Khánh Hà (Thường Tín, Hà Nội) nổi tiếng với làn điệu hát trống quân — một loại hình đối đáp dân gian vốn phổ biến nhiều vùng, nhưng không phải nơi nào cũng giữ được cách hát “chặt chẽ, uyển chuyển” như ở đây.
CLB hát trống quân Khánh Hà được thành lập từ năm 2007, quy tụ những người yêu loại hình này, từ người cao tuổi đến thế hệ trẻ. Họ tìm sưu tầm hơn 200 lời hát cổ xưa, biên tập, ghi chép và truyền dạy cho con cháu. Mỗi dịp mùa vụ, sau ngày làm đồng, người dân tập hợp hát đối giữa cánh đồng, mang điệu trống quân len vào đời sống thực tế chứ không chỉ là hoạt động biểu diễn. Lời hát giao duyên, tâm tình, hẹn ước, đều ẩn chứa nét tình làng nghĩa xóm, lòng người với quê.

Những giá trị văn hóa không thể đánh mất
Phú Nhiêu và Khánh Hà đúng là hai ví dụ điển hình trong bức tranh văn hóa Hà Nội — nơi những giá trị dân gian xưa không bị chìm vào quá trình đô thị hóa, mà được phục sinh, bảo tồn và lan tỏa. Những giá trị đó bao gồm:
• Giữ ký ức tập thể: Những lời hò, điệu múa, lời hát đối đáp không chỉ là nghệ thuật mà là thư ký lịch sử văn minh đời sống làng xã — những mảnh ký ức tập thể giúp người trẻ hiểu về tổ tiên, về đồng ruộng, về nếp sinh hoạt dân gian đã từng là nền tảng văn hóa địa phương.
• Kết nối cộng đồng đa thế hệ: Các câu lạc bộ văn nghệ truyền thống tạo cơ hội cho già trẻ cùng học, biểu diễn, trao đổi. Khi cả trẻ con lẫn người già cùng tham gia, sự cách biệt tuổi tác dần mờ nhạt và ý thức văn hóa được lan tỏa.
• Bản sắc vùng miền giữa đô thị hóa: Trong bối cảnh các giá trị ngoại lai, hiện đại dễ áp đảo, việc giữ những làn điệu dân gian là cách để vùng nông thôn và ngoại ô Hà Nội vẫn có một điểm đặc thù văn hóa — không hòa lẫn, nhưng vẫn thích nghi.
Thách thức và hướng đi tiếp theo
• Nhân lực kế thừa: Khi nhiều người trẻ thích công nghệ, ca nhạc phổ biến hơn hát dân gian, việc thu hút lớp trẻ say mê đến học hò, múa hát cổ truyền là khó khăn lớn.
• Tài chính & cơ sở vật chất: Nhà văn hóa, sân khấu sân đình xuống cấp; kinh phí duy trì CLB, in ấn lời hát, tổ chức biểu diễn không hẳn luôn được hỗ trợ.
• Áp lực thích ứng: Văn hóa dân gian phải thích nghi để sống trong đời thường — biểu diễn, ghi âm, truyền hình, livestream — nhưng nếu đổi điệu, mất chất cổ thì dễ bị phả xanh bởi yếu tố giải trí hiện đại.

Để vượt qua, Phú Nhiêu, Khánh Hà và các vùng giữ di sản cần:
1. Tích hợp với giáo dục — đưa hò, trống quân vào trường học vùng, tổ chức lớp học truyền thống cho học sinh.
2. Hợp tác truyền thông – công nghệ — quay video, livestream, số hóa lời hát, thiết kế app hay web để mọi người dễ tiếp cận.
3. Tổ chức lễ hội văn hóa dân gian thường xuyên — để dân làng và khách tham quan cùng trải nghiệm, tham gia hát múa, đối đáp, giữ làn điệu sống.
4. Kết nối liên vùng — các thôn xã có hò Cửa đình, Bài Bông, trống quân có thể liên kết biểu diễn, trao đổi nghệ nhân để cùng nâng cao chất lượng và lan tỏa rộng hơn.
Phú Nhiêu, Khánh Hà — hai tên gọi vùng quê nhỏ — nhưng trong họ mang “vàng ròng” của văn hóa truyền thống. Khi làn điệu cổ vang lên giữa đình làng, khi lời hát trống quân vang vọng trên ruộng đồng mùa vụ, là lúc ký ức dân tộc được khơi lên, là lúc người trẻ nghe được hơi thở của tổ tiên.
