Trong vài năm gần đây, kiến trúc cảnh quan ở Việt Nam ngày càng được chú trọng hơn — không chỉ trong thiết kế các công trình mới, mà còn trong bảo tồn di sản, thiết kế đô thị, quy hoạch công viên, khu nghỉ dưỡng, và trong việc định hình bản sắc cảnh quan cho từng vùng miền. Từ Bảo tàng Lịch sử Quân sự tại Hà Nội đến các đô thị miền núi Tây Bắc, từ xu hướng sử dụng vật liệu sinh thái cho đến hợp tác quốc tế trong đào tạo và nghiên cứu, nhiều dự án và sáng kiến đã và đang góp phần thúc đẩy lĩnh vực này phát triển mạnh mẽ.
Bảo tàng Lịch sử Quân sự Hà Nội: kiến trúc mở, cảnh quan công cộng
Một trong những công trình nổi bật tiêu biểu cho hướng đi này là Bảo tàng Lịch sử Quân sự Việt Nam. Công trình được thiết kế theo lối kiến trúc mở, kết hợp công viên xung quanh, nhằm tạo ra không gian không chỉ trưng bày hiện vật trong nhà mà còn có các hoạt động ngoài trời, không gian xanh, cảnh quan mở để công chúng tiếp cận dễ dàng hơn.
Thiết kế của bảo tàng đạt Giải thưởng lớn tại Giải thưởng Kiến trúc Quốc gia lần thứ 16 cho thấy sự ghi nhận của chuyên môn đối với việc tích hợp kiến trúc, cảnh quan và không gian công cộng. Công trình này không đơn thuần là một bảo tàng mà còn là công viên – nghĩa là một phần của cảnh quan đô thị, đóng vai trò như một "lá phổi xanh" cho thủ đô
Đô thị miền núi Tây Bắc: bản sắc và nguyên tắc thiết kế cảnh quan
Trong khi các đô thị đồng bằng và thành phố lớn có nguồn lực để xây dựng những công trình lớn, thì vùng miền núi Tây Bắc đang đối mặt với thách thức giữ gìn bản sắc trong bối cảnh đô thị hóa nhanh. Một bài viết chuyên môn đã phân tích thực trạng kiến trúc cảnh quan của các đô thị miền núi Tây Bắc, chỉ ra rằng nhiều nơi đang mất dần các yếu tố văn hóa, thổ nhưỡng, thiên nhiên địa phương. Từ những phân tích ấy, các kiến trúc sư đề ra nguyên tắc tổ chức kiến trúc cảnh quan giúp tạo lập bản sắc riêng: sử dụng vật liệu địa phương, hòa nhập với địa hình tự nhiên, khai thác cảnh quan tự nhiên như núi, rừng, sông suối, kết hợp yếu tố văn hóa dân tộc bản địa – trang trí cảnh quan, màu sắc để không gian đô thị không trở nên "đồng phục" giống nhau.
Xu hướng mới: thiết kế bền vững, vật liệu sinh thái, phục hồi đất đai
Xu hướng thiết kế cảnh quan và làm vườn tại Việt Nam cũng đang dịch chuyển theo hướng bền vững, đa dạng hóa vật liệu và chú trọng môi trường sinh thái. Trong một hội thảo về Kiến trúc Cảnh quan Việt Nam 2025, nhiều đề tài được thảo luận như: “Vườn đô thị: tạo một không gian giao tiếp và một xã hội thu nhỏ biết thỏa hiệp”, “Thiết kế bền vững trong nghệ thuật công cộng và kiến trúc điểm nhấn”, v.v.
Hợp tác quốc tế, đào tạo và nghiên cứu: nâng cao chất lượng
Một trong những điểm quan trọng trong việc nâng cao chất lượng kiến trúc cảnh quan là thông qua hợp tác quốc tế. Bài viết “Hợp tác Việt – Pháp trong công tác bảo tồn Kiến trúc cảnh quan” cho thấy sự tham gia của các chuyên gia kiến trúc, quy hoạch, cảnh quan từ Pháp và các nước châu Âu trong hội thảo và triển lãm tại Việt Nam, kết nối đào tạo, nghiên cứu khoa học và thực hành.
Sự kiện “Hội thảo xu hướng Kiến trúc Cảnh quan Việt Nam 2025 và Lễ trao giải Đồ án sinh viên tốt nghiệp xuất sắc ngành Kiến trúc Cảnh quan 2024” là một minh chứng khác: các đồ án sinh viên được trao giải cao, đề xuất nhiều ý tưởng mới mẻ, sáng tạo, đồng thời được biên tập, xuất bản, để chia sẻ rộng rãi trong cộng đồng kiến trúc.
Thách thức và định hướng phát triển
Dù có nhiều điểm sáng, kiến trúc cảnh quan Việt Nam vẫn đối mặt với những thách thức:
1. Urban hóa nhanh – các đô thị lớn như Hà Nội, TP. HCM, Đà Nẵng mở rộng nhanh, áp lực lên quỹ đất xanh, công viên, không gian mở tăng cao. Việc quy hoạch chưa đồng bộ dẫn đến mất cân bằng giữa xây dựng và cảnh quan thiên nhiên.
2. Thiếu bản sắc địa phương – ở nhiều nơi, các tòa nhà, kiến trúc và cảnh quan đô thị bị ảnh hưởng mạnh bởi kiến trúc phương Tây, vật liệu hiện đại nhưng thiếu tính địa phương về hình thức, màu sắc, vật liệu.
3. Vấn đề môi trường – ô nhiễm, biến đổi khí hậu, hạn chế về nguồn nước, đất đai thoái hóa. Việc thiết kế không gian xanh, sử dụng vật liệu bền vững, phục hồi cảnh quan suy thoái chưa được triển khai mạnh ở nhiều địa phương.
4. Hiểu biết chuyên môn và nguồn nhân lực – kiến trúc cảnh quan là lĩnh vực liên ngành: kiến trúc sư, quy hoạch, môi trường, sinh thái, quản lý đô thị,… Cần nhiều chuyên môn cao để thiết kế và duy trì cảnh quan tốt. Việc đào tạo, nghiên cứu vẫn chưa đủ mạnh để tạo ra lực lượng đông đảo chuyên gia lành nghề.
Kết luận: xu hướng tiếp theo và triển vọng
Từ những gì đã được phân tích, có thể thấy rằng kiến trúc cảnh quan ở Việt Nam đang chuyển mình mạnh mẽ. Nếu kiến trúc cảnh quan tiếp tục được quan tâm đúng mức từ cấp quản lý đô thị, với các chính sách bảo vệ cảnh quan, quy hoạch hợp lý và sự tham gia của người dân, thì tương lai kiến trúc cảnh quan Việt Nam có thể không chỉ đáp ứng nhu cầu thẩm mỹ mà còn góp phần lớn vào phát triển bền vững, nâng cao chất lượng sống cho người dân.