Kiến trúc Louis Kahn để lại ấn tượng vượt thời gian: những khối hình khổng lồ, vững chãi bằng bê tông, gạch và đá, mang nét tinh thần gần như thiêng liêng. Từ California đến Bangladesh, các công trình của ông là biểu tượng của kiến trúc hiện đại thế kỷ 20.
Louis Kahn – huyền thoại hiện đại
Từ những kiến trúc sư cá nhân nhỏ lẻ đến các “starchitect” nổi tiếng toàn cầu, nhiều người đều ngưỡng mộ tài năng và độ chính xác trong thiết kế của Kahn, đồng thời cũng thấy nó gần như không thể sao chép. Tuy nhiên, cuộc đời cá nhân của ông lại không mấy thuận lợi, đầy khó khăn về tài chính và đời sống gia đình phức tạp. Sự tương phản giữa bình yên trong kiến trúc và bão táp đời tư này vẫn định hình di sản của Kahn.
Tiểu sử ngắn gọn
Itze-Leib Schmuilowsky sinh năm 1901 trong một gia đình Do Thái nghèo ở Kuressaare, đảo Saaremaa, Estonia. Năm ba tuổi, cậu bé bị bỏng nghiêm trọng mặt do than hồng trong bếp, để lại dấu sẹo suốt đời. Gia đình chuyển đến Philadelphia, Mỹ, nơi Kahn lớn lên trong cảnh nghèo khó; không đủ tiền mua bút chì, ông tự làm than để vẽ kiếm thêm. Dù có năng khiếu nghệ thuật, Kahn từ chối học bổng toàn phần ngành Mỹ thuật để tự tài trợ cho việc học kiến trúc tại Pennsylvania Academy of the Fine Arts.
Các khó khăn thời thơ ấu giúp hiểu sâu hơn về kiến trúc của Kahn, khi phải đến gần 50 tuổi ông mới thực sự tạo ra các tác phẩm định hình danh tiếng. Sau khi tốt nghiệp 1924, ông làm việc ổn định nhưng chưa nổi bật, rồi đồng sáng lập Architectural Research Group năm 1932 với Dominique Berninger, nhằm theo đuổi thiết kế mang tính xã hội – nhưng dự án nhanh chóng tan rã. Hai thập kỷ sau đó, ông làm nhiều dự án nhỏ, đồng thời giảng dạy và phát triển quan điểm riêng: kiến trúc là tìm kiếm trật tự, ánh sáng và ý nghĩa.
Bước ngoặt
Năm 1950, Kahn học tập tại American Academy ở Rome, nơi ông trải nghiệm sự vĩ đại của kiến trúc cổ đại, từ đó hình thành tầm nhìn mới. Thiết kế Yale University Art Gallery (1951–53) đánh dấu giọng điệu trưởng thành của ông: hội tụ giữa cấu trúc hiện đại và tính trang nghiêm vượt thời gian. Các công trình sau này – Richards Medical Research Laboratories, Salk Institute, Kimbell Art Museum, Jatiyo Sangsad Bhaban – thể hiện sự tinh tế trong ánh sáng, vật liệu và hình thức, trở thành minh chứng cho kiến trúc hiện đại.
Con người và di sản
Dù tài năng, Kahn là một ẩn số: ông thường nợ nần, sống nhờ giảng dạy, và có đời sống cá nhân phức tạp với ba người con từ ba người phụ nữ khác nhau. Trong phim tài liệu My Architect: A Son’s Journey (2003), con trai Nathaniel miêu tả sự vắng mặt của người cha đối lập với sự vĩ đại của kiến trúc sư. Sự vĩ đại ấy xuất phát từ việc Kahn luôn đặt câu hỏi: “Một tòa nhà muốn trở thành gì?”
Kahn qua đời năm 1974, 73 tuổi, vì đau tim tại Penn Station, New York, sau chuyến đi Ấn Độ. Cuộc đời và cái chết của ông càng làm các công trình trở nên biểu tượng và giàu tính ẩn dụ.
Khởi nguồn
Ngày 12/9/2025, Louis Kahn Estonia Foundation tổ chức hội thảo quốc tế tại Bishop’s Castle, Kuressaare, nơi sinh của Kahn, công bố sáng kiến Louis Kahn Centre trên đảo Saaremaa, với triển lãm thường trực, thư viện và kho lưu trữ giới thiệu công trình và triết lý của ông.