Ngành thiết kế và kiến trúc đang rơi vào khủng hoảng: thu nhập thấp, ít cơ hội, áp l ực ngày càng lớn, trong khi tầm ảnh hưởng của giới chuyên môn lại suy giảm. Bài viết của Dezeen đặt ra câu hỏi: Vì sao ngành sáng tạo trở nên bế tắc đến vậy – và đâu là con đường sửa chữa?
Giới làm thiết kế và kiến trúc hầu như đều hiểu, dù không mấy ai nói thành lời: hai lĩnh vực này đang rơi vào khủng hoảng.
Ở nhiều quốc gia có ngành công nghiệp sáng tạo phát triển, kiến trúc sư và những người làm nghề liên quan đang kiệt sức vì mức thu nhập thấp, làm việc quá giờ và phải chịu những yêu cầu vô lý từ khách hàng lẫn cấp trên. Điều nghịch lý là dù ảnh hưởng nghề nghiệp ngày càng thu hẹp — từ việc mất tiếng nói trong dự án đến việc bị xem nhẹ trong mắt chính trị gia và công chúng — áp lực đặt lên họ lại ngày càng lớn hơn.
Cơ hội nghề nghiệp ngày càng ít ỏi
Lẽ ra, tất cả những khó khăn ấy sẽ đáng chịu đựng nếu người làm nghề được thực sự theo đuổi ước mơ: tạo ra những công trình có ý nghĩa, thân thiện với xã hội và môi trường. Nhưng đó chỉ là may mắn của một số rất nhỏ kiến trúc sư.
Phần lớn còn lại buộc phải làm theo tiêu chí của những người có tiền trả, hoặc theo những yêu cầu khắt khe từ ngành bảo hiểm — vốn thường ưu tiên sự an toàn quen thuộc hơn bất kỳ nỗ lực sáng tạo nào.
Trong khi đó, thế giới thiết kế lại bị thống trị bởi một nhóm tên tuổi đã nổi tiếng từ rất lâu. Họ tiếp tục hợp tác với doanh nghiệp lớn và thu về lợi nhuận, còn những nhà thiết kế trẻ phải dồn hết tâm sức, tiền bạc và cả rủi ro vào những dự án đơn lẻ, hy vọng lọt vào mắt xanh của một nhà sưu tầm giàu có nào đó.
Các trường kiến trúc và thiết kế — vốn cũng đang gặp khó khăn về tài chính — lại liên tục đào tạo ra thêm nhiều sinh viên mới. Họ tốt nghiệp với mức học phí nặng nề, thời gian học kéo dài nhưng lại thiếu kỹ năng thực tế để cạnh tranh. Điều đó khiến ngành vốn đã khó tiếp cận, nay càng trở nên xa vời với những người có hoàn cảnh kém thuận lợi. Và trước sự xuất hiện của trí tuệ nhân tạo, cánh cửa nghề nghiệp còn có nguy cơ thu hẹp hơn nữa.
Thiết kế đang xa rời mục tiêu ban đầu
Ngày nay, thiết kế thường được vận dụng như công cụ truyền thông hoặc trở thành một dạng nghệ thuật trình diễn, thay vì thực sự tập trung giải quyết vấn đề và cải thiện đời sống hàng ngày.
Trong khi đó, cuộc khủng hoảng khí hậu và môi trường vẫn tiếp diễn. Thế giới liên tục xuất hiện những công trình và sản phẩm gây hại cho tự nhiên, và chính những người làm nghề — dù muốn hay không — đang bị cuốn vào vòng xoáy ấy.
Chưa bao giờ chúng ta cần đến thiết kế tốt như lúc này, nhưng bản thân ngành lại đang rối loạn và thiếu định hướng.
Một góc nhìn khác cho đợt “kiểm điểm” lần này
Vậy điều gì đã đưa ngành đến tình trạng này? Và quan trọng hơn: làm sao để sửa chữa? Đây chính là điều mà Dezeen sẽ phân tích kỹ lưỡng trong hai tuần tới.
Nếu trước đây, các series chuyên đề của Dezeen thường tập trung tôn vinh những xu hướng, vật liệu hay phong cách đáng chú ý — như gỗ công nghiệp hay thiết kế mid-century — thì lần này hoàn toàn khác. “Performance Review” sẽ trở thành cuộc soi chiếu toàn diện vào những vấn đề nhức nhối của giới thiết kế và kiến trúc: từ điều kiện làm việc, hệ thống đào tạo, cho đến đạo đức nghề nghiệp.