Trong bối cảnh toàn cầu hóa và đô thị hóa đang diễn ra mạnh mẽ, vấn đề bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa truyền thống ngày càng trở thành mối quan tâm lớn. Không chỉ dừng ở việc giữ gìn nguyên trạng các công trình kiến trúc hay nghi lễ, việc đưa di sản vào đời sống đương đại qua các hình thức nghệ thuật mới cũng là một cách “thổi hồn” để di sản tiếp tục sống trong hiện tại. Triển lãm “Ngày xửa ngày xưa 2: Câu chuyện đình làng – đình Tây Đằng”, do nhóm nghệ sĩ Heritage And Art thực hiện chính là minh chứng cho cách tiếp cận sáng tạo này.
Khai mở từ di sản đình làng Tây Đằng
Diễn ra từ ngày 25 đến 29/9 tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam, triển lãm giới thiệu tới công chúng 36 tác phẩm hội họa, điêu khắc, đồ họa với nhiều chất liệu phong phú: sơn mài, sơn dầu, lụa, gốm, khắc gỗ, chất liệu tổng hợp. Tất cả đều lấy cảm hứng từ đình Tây Đằng, một trong những ngôi đình cổ tiêu biểu bậc nhất của vùng Bắc Bộ, thuộc huyện Ba Vì, Hà Nội.
Đình Tây Đằng được xem là “báu vật” khi hội tụ gần như trọn vẹn những giá trị của kiến trúc, điêu khắc gỗ dân gian thế kỷ XVI – XVII. Cùng với đình Bảng (Bắc Ninh), đình Hàng Kênh (Hải Phòng) và đình Hưng Lộc (Nam Định), đình Tây Đằng được nhắc đến như một trong “Tứ trấn” nổi bật của hệ thống đình làng Bắc Bộ. Với những cột gỗ lim đồ sộ, chạm khắc tinh xảo cùng không gian linh thiêng gắn liền với tín ngưỡng làng xã, ngôi đình này đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận cho các nghệ sĩ H&A.
Những tác phẩm kể chuyện bằng hình ảnh
Trong triển lãm, người xem bắt gặp sự đa dạng trong bút pháp và chất liệu, từ cổ điển đến thử nghiệm hiện đại. Một số tác phẩm tiêu biểu có thể kể đến:
• “Câu chuyện Đình Làng 02” – sơn dầu 100 × 150 cm của Nguyễn Minh (Minh Phố), với gam màu ấm gợi cảm giác hoài cổ nhưng vẫn tràn đầy sinh khí.
• “Nguyệt gác Tây Đằng” – gỗ dát vàng phủ UV của Đỗ Thanh, khắc họa vẻ đẹp huyền ảo của ánh trăng nơi mái đình cổ.
• “Mộng trên nét chạm” – tranh lụa của Nguyễn Ngọc, tái hiện sự tinh xảo của những đường chạm khắc gỗ nhưng qua cái nhìn mơ màng, lãng đãng.
• “Hoài cổ” – chất liệu tổng hợp trên gỗ (160 × 138 cm) của Kuong Trần, tạo ra sự đối thoại trực tiếp giữa vật liệu hiện đại và tinh thần truyền thống.
• “Dấu ấn thời gian 01” – của Trường Trịnh, gợi nhắc đến sự bền bỉ, dẫu năm tháng có đi qua thì di sản vẫn còn đó.
Mỗi tác phẩm là một cách “đọc lại” di sản, không chỉ bằng hình thức sao chép hay minh họa, mà còn bằng sự sáng tạo cá nhân. Nhờ thế, người xem không chỉ thấy đình Tây Đằng trong hình dáng vốn có mà còn trong những tầng nghĩa mới – vừa là biểu tượng cộng đồng, vừa là ký ức, vừa là chất liệu để nghệ thuật phát triển.
Ý nghĩa và thông điệp của triển lãm
Triển lãm quy tụ 17 nghệ sĩ thuộc nhiều thế hệ, từ 7X, 8X đến 9X, với phong cách và ngôn ngữ tạo hình khác nhau. Điều này cho thấy, tình yêu và sự gắn bó với di sản không chỉ thuộc về những người từng trải mà còn được chia sẻ bởi lớp trẻ – những người sẽ tiếp tục hành trình giữ gìn và phát triển văn hóa.
Theo ban tổ chức, thông điệp xuyên suốt của triển lãm là: “Kế thừa, gìn giữ, phát triển và lan tỏa di sản văn hóa Việt”. Đây cũng là lý do nhóm H&A lựa chọn hội họa đương cho lần sáng tạo này
Những đánh giá từ giới chuyên môn
Ông Lương Xuân Đoàn, Chủ tịch Hội Mỹ thuật Việt Nam, cho rằng dòng chảy văn hóa luôn tiếp nối và đổi mới. Di sản chính là “cội rễ” để nghệ sĩ hôm nay sáng tạo ra những điều khác biệt, từ đó làm giàu thêm kho báu mà cha ông đã truyền lại. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Hoài Sơn, Ủy viên Thường trực Ủy ban Văn hóa – Giáo dục của Quốc hội, đánh giá dự án này có ý nghĩa to lớn trong việc nuôi dưỡng tình yêu di sản nơi cộng đồng, đặc biệt là giới trẻ.
Triển lãm không chỉ dừng lại ở việc trưng bày mà còn mở ra một diễn đàn đối thoại: giữa nghệ sĩ và công chúng, giữa ký ức và hiện tại, giữa di sản và sáng tạo.
Di sản trong đời sống đương đại
Triển lãm “Ngày xửa ngày xưa 2” không đơn thuần là một sự kiện nghệ thuật, mà còn là minh chứng cho cách tiếp cận mới mẻ trong việc gìn giữ di sản. Thay vì chỉ lưu giữ trong không gian bảo tàng hay qua các lễ hội, di sản có thể bước vào đời sống hôm nay bằng nhiều hình thức sáng tạo – và hội họa đương đại là một kênh đầy tiềm năng.
Kỳ vọng cho tương lai
Ban tổ chức hy vọng, triển lãm lần này không chỉ dừng lại ở một hoạt động ngắn hạn mà còn mở đường cho chuỗi sự kiện tiếp nối, hướng đến nhiều di sản khác trên khắp Việt Nam. Qua đó, mỗi nghệ sĩ sẽ trở thành một “người kể chuyện”, góp phần gìn giữ và lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống theo cách gần gũi với thế hệ hôm nay.
Triển lãm cũng gợi nhắc mỗi người rằng, di sản không chỉ nằm ở những công trình cổ kính mà còn sống trong trí nhớ, tình cảm và sự sáng tạo của cộng đồng. Khi nghệ thuật bắt tay cùng di sản, quá khứ và hiện tại sẽ tìm thấy điểm chung – cùng nhau tạo nên sức sống bền bỉ cho văn hóa Việt.