Việt Nam đang trải qua một giai đoạn phát triển kiến trúc mạnh mẽ — với hàng loạt công trình mới được khởi công, hoàn thiện; đồng thời, các công trình truyền thống được phục dựng, bảo tồn. Những kiến trúc này không chỉ là dấu ấn về vật thể, mà còn là câu chuyện về bản sắc, môi trường, công năng và tương lai đô thị. Bài viết này điểm qua một số công trình tiêu biểu, phân tích xu hướng kiến trúc đương đại, cũng như những thách thức và cơ hội phía trước.
Công trình tiêu biểu và biểu tượng kiến trúc
Điện Kiến Trung (Huế)
Một trong các công trình được đề cử nằm trong “Top 7 Ấn tượng Việt Nam 2024” là Điện Kiến Trung, tỉnh Thừa Thiên Huế. Theo Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế, điện được vua Khải Định cho xây dựng như nơi sinh hoạt trong hoàng cung. Công trình này là minh chứng rõ nét cho nỗ lực phục hồi giá trị kiến trúc cổ truyền — giữ nguyên hình thức, tỉ lệ, chất liệu, vừa kết hợp với các yêu cầu kỹ thuật hiện đại để đảm bảo an toàn và bền vững. Điện Kiến Trung là nơi khách tham quan có thể cảm nhận kiến trúc Huế — tinh tế, mềm mại, mang tính hoàng cung nhưng không xa cách.
Nhà cổ Cai Cường, Vĩnh Long
Cũng trong Top 7 Ấn tượng 2024, Nhà cổ Cai Cường được nhiều người coi là biểu tượng kiến trúc Đông – Tây pha trộn hài hòa. Theo thống kê, ngôi nhà được xây dựng năm 1885, mặt chính hướng Bắc, kết cấu gồm hai nếp nhà vuông góc, đầu nhà sau đấu vào giữa nhà trước, khiến hình dạng tổng thể giống chữ Đinh. Nội thất mang mỹ thuật phương Đông, trong khi ngoại thất, bố cục có ảnh hưởng phong cách phương Tây.
Những công trình hiện đại & hướng đi mới
Một xu hướng rõ ràng là các công trình kiến trúc mới được người lãnh đạo cấp cao coi là biểu tượng — để định vị hình ảnh Việt Nam trên bản đồ quốc tế. Ví dụ:
• Theo Báo Chính phủ, sáng 19/4/2025, Thủ tướng Phạm Minh Chính chủ trì lễ khởi công, khánh thành 80 công trình, dự án lớn trên cả nước với tổng mức đầu tư gần 450.000 tỷ đồng — trong đó nhiều công trình được gọi là biểu tượng quan trọng.
• Tiếp theo, vào ngày 19/8/2025, lễ khởi công và khánh thành 250 công trình, dự án với tổng mức đầu tư lên tới 1.28 triệu tỷ đồng được tổ chức, nhằm tạo khí thế thi đua và thúc đẩy phát triển kinh tế — xã hội. Thủ tướng nhấn mạnh mong muốn Việt Nam có thêm “những công trình thế kỷ, những biểu tượng mới” được bạn bè khu vực và quốc tế nhắc đến, ngưỡng mộ.
Xu hướng kiến trúc đương đại & đặc điểm nổi bật
Từ các công trình tiêu biểu, ta có thể rút ra một số xu hướng kiến trúc nổi bật:
1. Biểu tượng quốc gia & nhận diện bản sắc
Nhiều công trình mới được đầu tư lớn để trở thành điểm nhấn đô thị, biểu tượng văn hóa như Nhà Quốc hội, khu tưởng niệm, công trình văn hóa — để định vị hình ảnh Việt Nam trong và ngoài nước.
2. Kiến trúc phục hồi & bảo tồn di sản
Việc phục hồi công trình như điện Kiến Trung hay nhà cổ Cai Cường cho thấy xu hướng bảo tồn di sản, phục dựng kỹ thuật truyền thống, vừa giữ gìn văn hóa vừa thu hút du lịch.
3. Kiến trúc xanh / nhiệt đới & thân thiện môi trường.
Các công trình mới đều có xu hướng sử dụng lam chắn nắng, cây xanh, giải pháp thông gió tự nhiên, lấy ánh sáng thiên nhiên nhằm giảm năng lượng, phù hợp khí hậu nóng ẩm
4. Kết hợp đa dạng vùng miền.
Không chỉ kiến trúc đô thị lớn mà kiến trúc vùng cao, vùng núi, sử dụng vật liệu gỗ, đá địa phương, tiếp cận thiết kế mang tính địa phương.
5. Quy mô lớn & tính hạ tầng/dự án trọng điểm
Các công trình đường giao thông cao tốc, sân bay, trung tâm hội chợ triển lãm, cảng hàng không, khu công nghiệp, vừa đảm bảo công năng phục vụ kinh tế, vừa được thiết kế để có cảnh quan, hình ảnh đẹp, đưa vào nhận diện đô thị.
Thách thức và điểm cần chú ý
• Chất lượng thi công & vật liệu: nhiều công trình do đầu tư nhanh, thi công gấp đôi, vật liệu chưa đồng bộ, thiếu kiểm soát chất lượng, gây hư hại sau một thời gian sử dụng.
• Giá thành cao & chi phí bảo trì: công trình biểu tượng thường đầu tư lớn, nhưng sau khi đưa vào sử dụng cần nguồn kinh phí duy trì, bảo dưỡng mà không phải địa phương nào cũng có.
• Thiếu sự đột phá sáng tạo: trong khi nhiều công trình mang tính biểu tượng, vẫn còn tồn tại sự lặp lại phong cách, mẫu nhà, kiến trúc quốc tế thiếu bản sắc địa phương rõ ràng.
• Tác động môi trường & cảnh quan: các dự án lớn dễ gây ảnh hưởng đến cảnh quan thiên nhiên, hệ sinh thái nếu thiết kế và thi công không tính toán kỹ lưỡng.
Triển vọng & lời kết
Kiến trúc Việt Nam đang trong giai đoạn phát triển mạnh mẽ, vừa bảo tồn văn hóa, vừa hướng tới hiện đại, bền vững. Các công trình tiêu biểu như điện Kiến Trung, nhà cổ Cai Cường, Khu tưởng niệm các Vua Hùng, Nhà hát Sông Hương… là minh chứng cho một kiến trúc vừa có hồn vừa có dáng.
Khi nhiều công trình được thực hiện với tư duy quy hoạch, thiết kế sáng tạo, có tầm nhìn, thì kiến trúc Việt Nam thực sự có thể trở thành dấu ấn mạnh trên bản đồ kiến trúc quốc tế — vừa giữ gìn văn hóa, vừa đón nhận đổi mới.