Sắc tố tự nhiên đang trở lại trong kiến trúc đương đại như một giải pháp vật liệu bền vững. Chúng được tạo nên từ khoáng chất và thảo mộc, có thể ứng dụng vào lớp hoàn thiện, sơn và cả bê tông nhuộm màu. Việc sử dụng sắc tố tự nhiên giúp giảm tác động môi trường, mang lại bảng màu trầm ấm, chân thật và mở ra hướng tiếp cận vật liệu mộc mạc, gần gũi hơn cho công trình hiện nay.
Trong bối cảnh kiến trúc toàn cầu đang chịu sức ép phải tái cấu trúc theo hướng giảm phát thải và tiết kiệm tài nguyên, việc tìm kiếm những vật liệu thân thiện hơn với môi trường trở thành ưu tiên hàng đầu. Bên cạnh các công nghệ mới, nhiều giải pháp truyền thống – vốn từng bị lãng quên – đang được nghiên cứu lại, trong đó có sắc tố tự nhiên dùng cho hoàn thiện bề mặt và tạo màu vật liệu xây dựng.
Nguồn gốc của sắc tố tự nhiên
Từ hàng nghìn năm trước, con người đã sử dụng màu sắc từ thiên nhiên để vẽ, nhuộm, trang trí và xây dựng. Những sắc tố này được chiết xuất từ thực vật (nghệ, annatto, vỏ hành, trái – củ), khoáng chất tự nhiên (đất sét, oxit), hay từ các nguồn hữu cơ khác. Khi kết hợp với chất kết dính như giấm, muối, casein hoặc vôi, chúng trở thành lớp phủ bền chắc dùng cho tường, gỗ và nhiều bề mặt tự nhiên.
Mặc dù lịch sử lâu đời, sắc tố tự nhiên lại ít xuất hiện trong xây dựng hiện đại bởi sự phổ biến của sơn công nghiệp – loại vật liệu đòi hỏi nhiều hóa chất tổng hợp, phụ gia ổn định và tạo ra lượng lớn nước thải khó xử lý.
Vì sao sắc tố tự nhiên trở lại?
Không chỉ vì yếu tố thẩm mỹ, việc quay lại với vật liệu màu tự nhiên còn là một phần trong chiến lược giảm thiểu tác động môi trường của ngành xây dựng:
• Giảm chất thải độc hại: Quy trình tạo màu hữu cơ không dùng hóa chất tổng hợp, nước thải không mang độc tính và dễ phân hủy.
• Sử dụng vật liệu tái tạo: Nhiều sắc tố có nguồn gốc từ thực vật, có thể trồng lại, thu hoạch và tái tạo liên tục.
• Tạo bảng màu giàu cảm xúc: Đất sét, khoáng chất và thực vật mang lại hệ sắc thái mềm, trầm, tự nhiên – phù hợp xu hướng Earth-Based Palette đang được các studio nội thất và kiến trúc ưa chuộng.
• Gắn kết với ngôn ngữ vật liệu bản địa: Màu đất, màu khoáng phản ánh địa hình, văn hóa và truyền thống, đem lại bản sắc cho công trình.
Ứng dụng trong kiến trúc và hoàn thiện bề mặt
Có hai nhóm ứng dụng chính đang được quan tâm:
1. Lớp phủ hoàn thiện bằng sắc tố tự nhiên
Bột màu khoáng kết hợp với chất kết dính sinh học giúp tạo nên lớp sơn có độ thở cao, thích hợp cho tường đất, vôi, gạch hoặc bề mặt thô. Những tông màu vàng, nâu, đỏ gạch… xuất hiện tự nhiên nhờ đất sét vùng miền, giúp công trình hòa vào cảnh quan và giảm độ “nhân tạo” của lớp phủ công nghiệp.
2. Bê tông có sắc tố
Thay vì sơn phủ, sắc tố khoáng vô cơ như oxit sắt, oxit crom hay titan dioxit được trộn trực tiếp vào hỗn hợp bê tông.
Ưu điểm nổi bật:
• Không làm ảnh hưởng đến cường độ kết cấu
• Màu sắc bền vững trước thời tiết
• Không bong tróc như lớp sơn bên ngoài
• Tạo hiệu ứng tự nhiên, đồng nhất và lâu dài
Đây là lựa chọn thích hợp cho mặt tiền, cảnh quan, lối đi, công trình công cộng và các chi tiết yêu cầu độ bền cao.
Thách thức và triển vọng
Hạn chế lớn nhất của sắc tố tự nhiên là khả năng bền màu, đặc biệt với các chất màu có nguồn gốc thực vật – dễ phai dưới ánh sáng UV. Tuy nhiên, những năm gần đây, các nhà nghiên cứu và vật liệu học đã bắt đầu ứng dụng công nghệ ổn định màu, kết hợp phương pháp cổ truyền với khoa học hiện đại, mở ra khả năng sử dụng rộng rãi hơn trong công nghiệp xây dựng.
Bên cạnh đó, tư duy mới về tính tạm thời của vật liệu – coi sự biến đổi, lão hóa là một phần tự nhiên của kiến trúc – cũng khiến sắc tố tự nhiên trở thành lựa chọn được ưa chuộng hơn trong các dự án theo đuổi triết lý bền vững, nhân văn và “sống cùng môi trường”.