Bài viết chỉ ra 12 vấn đề lớn mà ngành kiến trúc đang đối mặt hiện nay – Nó cũng đề cập rõ những áp lực từ các dự án gây tranh cãi và sự thật rằng nghề kiến trúc đang ngày càng trở nên xa tầm với đối với những người không có điều kiện.
Những vấn đề lớn đang xảy ra trong nghề kiến trúc hiện nay
1. Cảm giác tội lỗi bao trùm nghề kiến trúc
Nhiều kiến trúc sư, nhất là người trẻ, mang trong mình cảm giác tội lỗi:
vì xây dựng thường kéo theo bê tông, khói bụi, rác thải, lấy đất, phá nhà cũ, làm thay đổi môi trường sống và hệ sinh thái.
Họ biết mình có phần trách nhiệm, và cảm giác đó khiến cả ngành thiếu tự tin.
2. Kiến trúc sư mất dần quyền lực trong dự án
Hiện nay nhiều dự án dùng mô hình thiết kế và thi công – nơi kiến trúc sư chỉ là bên phụ, không còn đứng đầu nhóm như truyền thống.
Thêm vào đó là sự nổi lên của người quản lý dự án, người có tiếng nói lớn hơn trong phần việc mà trước đây kiến trúc sư nắm giữ.
Kết quả: vị thế nghề nghiệp của kiến trúc sư giảm sút đáng kể.
3. Không có tiếng nói trong chính trị
Khác với bác sĩ hay luật sư, kiến trúc sư hiếm khi tham gia chính trị.
Họ không làm nghị sĩ, cũng không có ảnh hưởng đến chính sách đô thị.
Khi có tham gia vận động, tiếng nói của họ lại bị thu hẹp vào chuyện… thẩm mỹ.
4. Công việc thường bị xem nhẹ và trả miễn phí
Kiến trúc sư thường bị “mặc định” tư vấn miễn phí, hy vọng sẽ dẫn tới hợp đồng sau này – điều mà ngành luật không bao giờ làm.
Việc bỏ chuẩn phí hành nghề từ những năm 1980–1990 khiến nghề càng bị đánh giá thấp.
Ở Anh, dù phải trả phí để được gọi là “architect”, vai trò nghề nghiệp lại không được pháp luật bảo vệ, khiến ai cũng có thể làm thay.
Các văn phòng phải cạnh tranh bằng cách hạ giá, dẫn đến bóc lột nhân sự.
5. Nhân sự trẻ dễ bị lợi dụng
Để thành kiến trúc sư phải học lâu, cực và tốn kém.
Nhiều người trẻ chấp nhận lương thấp, làm việc quá giờ để được vào các văn phòng danh tiếng.
Giống ngành luật về cường độ làm việc, nhưng khác ở chỗ… luật sư được trả lương cao, còn kiến trúc sư thì không.
6. Không có công đoàn bảo vệ nghề
Ngành kiến trúc chỉ có “hiệp hội nghề nghiệp”, không có công đoàn thật sự.
Nhiều người trong nghề vẫn nghĩ mình thuộc “giới tinh hoa” nên không cần công đoàn.
Nhưng thực tế, thu nhập thấp, ít tiếng nói, làm việc quá giờ khiến nhu cầu có công đoàn là rất rõ ràng.
7. Nghề kiến trúc đang dần trở thành nghề của người có điều kiện
Ngày nay, người thuê kiến trúc sư chủ yếu là tư nhân giàu có, tập đoàn lớn.
Trong khi đó, học 7 năm mà lương khởi điểm lại thấp khiến người thu nhập hạn chế khó theo nghề.
Điều nghịch lý: nhiều kiến trúc sư cấp tiến nhất lại xuất thân từ gia đình khá giả – vì họ có điều kiện chọn lý tưởng thay vì lo tài chính.
8. Đào tạo xa rời thực tế
Nhiều chương trình kiến trúc bị cho là quá dài nhưng lại không thực dụng.
Ra trường sau 7 năm nhưng vẫn cần thêm 3–5 năm kinh nghiệm để làm được việc.
Một số trường còn xa rời thực tế đến mức coi thiết kế công trình thật là… “quá tầm thường”.
9. Sự sáng tạo bị bóp nghẹt
Nghề kiến trúc bị ràng buộc bởi: Công ty bảo hiểm (chỉ chấp nhận vật liệu quen thuộc), những quy định xây dựng quá chặt hoặc lạc hậu, sự phụ thuộc vào bê tông. Dù thế giới cần vật liệu xanh hơn, nhưng bê tông vẫn là vật liệu mặc định được ưa chuộng.
10. Tư duy “kiến trúc sư thiên tài độc lập” lỗi thời
Một số trường vẫn đào tạo theo hướng đề cao cá nhân, coi kiến trúc như sản phẩm của một thiên tài cô độc.
Nhưng thế hệ trẻ lại quan tâm nhiều hơn đến thiết kế theo nhóm, đa ngành, cộng tác.
**11. Khách hàng đáng lo ngại – ví dụ Neom
Kiến trúc sư nói nhiều về đạo đức, nhưng vẫn nhận dự án từ những nơi trả tiền nhiều nhất, dù đó là các quốc gia độc tài hay dự án phi thực tế như Neom.
Neom là siêu dự án thành phố tương lai trị giá hàng trăm tỷ USD ở Ả Rập Saudi, với các công trình như “The Line” – thành phố dài 170 km, tường kính bao phủ, hoạt động bằng năng lượng xanh.
Nhiều chuyên gia xem nó là phi thực tế, gây tốn kém và mang tính tuyên truyền chính trị.
12. Trí tuệ nhân tạo (AI) lấy đi phần thú vị nhất của nghề
Kiến trúc sư rất nhanh chóng áp dụng AI vào: phác thảo ý tưởng dựng hình viết mô tả ý tưởng làm concept
Những phần vốn là “đặc sản sáng tạo” của nghề.
Nếu tiếp tục như vậy, AI sẽ làm phần thú vị, còn kiến trúc sư chỉ lo phần mệt mỏi: hiện trường, xin phép, xử lý sự cố.