Amazon Bus Station ở Belém (Brazil) là một trạm xe buýt chỉ rộng 64m² nhưng gây ấn tượng mạnh nhờ cấu trúc thép tái chế và thiết kế thông gió tự nhiên, giúp giảm tới 70% lượng khí thải carbon. Đây là ví dụ tiêu biểu cho cách một công trình công cộng nhỏ vẫn có thể đẹp, thông minh và phục vụ cộng đồng một cách thực chất.
Chờ xe buýt ở vùng Amazon – nơi vừa nắng rát vừa mưa dầm – đôi khi giống như bị “giam lỏng” giữa thời tiết khắc nghiệt. Kiến trúc sư Fernando Andrade thấu hiểu điều đó khi bắt tay thiết kế Amazon Bus Station tại Belém. Dự án không xuất phát từ cái tôi kiến trúc mà từ những buổi tham vấn cộng đồng – những người sẽ thật sự sử dụng công trình. Họ chỉ cần bốn điều: che nắng mưa, thoải mái, bền và chi phí hợp lý. Kết quả nhận được thậm chí vượt xa mong đợi: một mái che điêu khắc, rộng thoáng, đẹp chẳng kém gì các bảo tàng hay trụ sở doanh nghiệp.
Công trình dài 16 mét, hoàn thành tháng 2/2024, như một lớp vỏ bảo vệ bằng thép tam giác và kính phản quang. Những đường cong mềm ôm lấy người đứng bên trong, vừa an toàn, vừa rộng mở. Đường dốc vàng nổi bật dẫn lối cho người khuyết tật trong một không gian hoàn toàn không rào cản. Gió tự nhiên luôn lưu thông nhờ thiết kế “vây mái truyền thống” của người Amazon, không cần hệ thống cơ khí. Ánh sáng xuyên qua lớp kính tạo thành những mảng bóng hình học chuyển động theo thời gian, khiến chỗ chờ xe buýt trở thành một không gian sống động và thân thiện.
Về kết cấu, đây là ví dụ hiếm hoi cho thấy thiết kế tham số (parametric design) giải quyết vấn đề thật, chứ không chỉ để đẹp trên mạng xã hội. Toàn bộ trạm được ghép từ các module tam giác 600 mm, cấu tạo bằng thép hộp 75×3 mm. Nhờ cấu trúc tam giác phân bổ tải tốt, khung mái 16 mét chỉ cần bốn điểm tựa – giảm tối đa việc đào bới mặt đất và giữ không gian lưu thông phía dưới thật thoáng. Tất cả thép đều là thép tái chế, giúp cắt giảm 70% lượng khí thải carbon so với thi công thông thường. Điều quan trọng hơn: mô hình này có thể nhân rộng. Belém có một trạm, nhưng cách thiết kế – thi công – lắp ráp có thể áp dụng cho nhiều nơi có khí hậu nóng ẩm và ngân sách hạn chế.
Lớp kính nhiều lớp dày 8 mm chặn 99,8% bức xạ mặt trời trực tiếp – điều cực kỳ quan trọng với vùng xích đạo. Nhưng điểm thông minh nhất nằm ở hệ thống thông gió trên đỉnh mái: các lá kính nghiêng cho phép khí nóng thoát lên nhưng vẫn ngăn nước mưa lọt vào. Một dạng “ống thông gió tự nhiên” hoạt động không cần motor, không điện, không lo hỏng hóc – chỉ cần vệ sinh định kỳ. Không có linh kiện điện tử nào để bị rỉ sét, cũng không tốn năng lượng vận hành. Chỉ đơn giản là tận dụng nguyên lý khí nóng bốc lên, kết hợp với hướng gió đặc trưng của Amazon.
Toàn bộ quá trình – từ ý tưởng đến hoàn thiện – chỉ mất chín tháng. Các cấu kiện được chế tạo trong nhà xưởng bởi những thợ đóng tàu địa phương vốn quen làm việc với bề mặt cong và vật liệu chịu thời tiết. Công trình được chia thành ba phần lớn, vận chuyển đến địa điểm và chỉ lắp những mối nối cuối cùng tại chỗ. Nhờ tiền chế, mọi chi tiết kính – silicone – kết cấu đều được kiểm soát chuẩn xác, không phụ thuộc thời tiết hay điều kiện công trường. Chủ đầu tư là Trung tâm Hòa nhập & Phục hồi, nên yêu cầu tiếp cận cho người khuyết tật không phải “phần thêm vào cho đủ luật”, mà là tinh thần định hướng cả dự án.
Cuối cùng, hiệu quả của hạ tầng giao thông công cộng nằm ở việc nó có thể thay đổi hành vi người dân hay không. Một trạm xe buýt tốt không chỉ phục vụ người đang đi xe buýt – nó còn có thể thuyết phục những người đang đi ô tô vì thấy đi xe buýt quá bất tiện. Dĩ nhiên trạm mới của Belém không thể thay đổi cả hệ thống trong một sớm một chiều, nhưng nó gửi đi một thông điệp rõ ràng: người dùng giao thông công cộng xứng đáng được tôn trọng. Những chi tiết nhỏ được tính toán cẩn thận – từ thép tái chế, kính hiệu suất cao tới luồng gió mát tự nhiên – tạo nên một trải nghiệm thoải mái, nhân văn. Và chính sự tôn trọng đó, hơn cả hình thức kiến trúc đẹp mắt, mới là điều làm công trình này trở nên đặc biệt.