7 điều Tobia Scarpa tâm sự về thiết kế, kiến trúc và về chính cuộc đời mình
Tobia Scarpa, ở tuổi 90, chia sẻ bảy suy ngẫm về thiết kế, kiến trúc và cuộc đời – những câu nói ngắn gọn nhưng đúc kết cả hành trình đã làm nên tên tuổi ông trong lịch sử thiết kế Ý.
Chúng tôi gặp Tobia Scarpa ở tuổi 90 — một con số không chỉ đánh dấu bề dày thời gian, mà còn tượng trưng cho cả một hành trình dài ông đã góp phần định hình thiết kế và kiến trúc Ý. Kể lại hết cuộc đời và sự nghiệp của ông, vốn gắn bó suốt nhiều thập kỷ với người vợ và cộng sự Afra Bianchin, chẳng khác nào cố gắng vẽ bản đồ tỉ lệ 1:1 của cả một đế chế như trong truyện Borges: quá rộng lớn để thu gọn trong vài trang giấy.
Năm năm trước, khi Domus đến thăm nhà, ông từng nói: “Nhìn lại, tôi chẳng thấy mình là nhà thiết kế gì cả. Tôi có làm được bao nhiêu đâu.” Lần này, thay vì trò chuyện dài dòng, chúng tôi chọn cách thu lại câu chuyện bằng những mẩu suy ngẫm — những câu ngắn nhưng chứa đựng cả một đời trải nghiệm. Và đó là cách phù hợp nhất để kể về ông.
1. “Làm lại một thứ cũ cũng thú vị lắm, nó đầy những điều bất ngờ.”
Đó chính là hiện tại của Tobia Scarpa: vừa hoàn thiện các công trình mới ở vùng Veneto, vừa chứng kiến những thiết kế cũ của mình sống lại trong các phiên bản tái bản.
Một trong số đó là đèn Seki-Han (1963): hai tấm gỗ ốp quanh ống neon, tỏa ra thứ ánh sáng đối xứng rất đặc trưng. “Đây là một trong những dự án đầu tiên tôi làm cho Flos,” ông kể. “Khi ấy chúng tôi đang tìm cách tạo ra nguồn sáng linh hoạt cho không gian làm việc.”
Năm 2025, Seki-Han trở lại với vật liệu mới — gỗ tần bì, cánh đèn xoay được, và hệ LED điều chỉnh ánh sáng. Công nghệ khác, nhưng tinh thần thiết kế vẫn nguyên vẹn — thậm chí còn hợp thời hơn so với 60 năm trước.
2. “Quay lại nhìn thiết kế của chính mình sau 50 năm giúp ta hiểu: mình đã trưởng thành, hay vẫn ngây ngô như ngày xưa.”
Câu nói này đúng không chỉ với Seki-Han mà cả với phiên bản mới của đèn Biagio, được tái bản bằng đá onyx.
Suốt sự nghiệp, Scarpa luôn để thiết kế và đời sống đan cài nhau: những mối quan hệ, cuộc trò chuyện, những lần trao đổi ý tưởng với những gương mặt quan trọng của thiết kế Ý đều lặng lẽ đi vào sản phẩm.
Năm 2025, Molteni tái bản ghế Monk (1973) — tác phẩm ra đời từ một bài toán tiết kiệm chi phí, rồi biến thành một thiết kế với khung kim loại và hai khung gỗ song song. Hay câu chuyện của ghế đẩu Contestazione (1968), bắt đầu từ việc ông lật ngược một thùng mẫu vải và… ngồi thử lên đó.
3. “Tôi trân trọng tất cả những gì mình làm — miễn là khi hoàn thành, nó thực sự tốt.”
Từ chiếc ghế Pigreco (1959) cho đến những bộ sưu tập mà ông định hình cả ngôn ngữ thiết kế — như thương hiệu Maxalto — Scarpa luôn xem thiết kế là cuộc đối thoại dài với thời gian. Ông hiểu rõ rằng thiết kế không chỉ là hình dáng, mà còn là thị trường, nhu cầu, và tuổi thọ của sản phẩm.
Thời gian đã chứng minh điều đó: ông nhận ba giải Compasso d’Oro, trong đó có ghế Soriana, hiện đã là biểu tượng của thương hiệu Cassina. “Điều thú vị,” ông nói, “là những sản phẩm này khi trở lại thị trường vẫn có giá trị, vẫn giúp ích cho các công ty sản xuất.”
4. “Lưỡi dao sắc thì cắt. Dùng không đúng cách thì phải mài lại. Khi mọi thứ được chuẩn bị kỹ, phần còn lại sẽ trơn tru.”
Đó là cách ông nói về mối quan hệ với sản xuất công nghiệp.
Ngay từ lúc trình bày Pigreco tại Triển lãm Triennale, Scarpa đã vừa dè dặt vừa tin tưởng vào khả năng của sản xuất hàng loạt. Sau này, hợp tác với Cassina mở ra cho ông một hành trình mới: từ thiết kế sản phẩm đến ý tưởng kiến trúc cho những nhà máy Benetton và Busnelli — tiền đề cho xu hướng gắn kết giữa công nghiệp và nghiên cứu, trước khi nước Ý bước vào thời kỳ của “Pompidou kiểu Ý”.
5. “Làm chủ vật liệu tự nhiên là một thú vui. Nhưng để vui được, ta phải dùng nó một cách thông minh.”
Gỗ, đá, kim loại, thủy tinh — ông đã từng thử tất cả, và “vui với tất cả”. Sự nghiệp của ông bắt đầu tại xưởng thủy tinh Venini ở Murano, nơi ông kế nhiệm Massimo Vignelli và tạo ra nhiều tác phẩm nay đã thành kinh điển.
Ông cũng không ngại thử nghiệm: như đèn Nuvola (1962) với vải căng trên khung kim loại. Hay đèn Biagio, vốn là thí nghiệm với đá marble Carrara — nhờ một quy trình cắt gọt mới, họ tìm ra cách làm viên đá phát sáng từ bên trong.
6. “Tôi đã có những người thầy. Điều khiến tôi buồn nhất là đến giờ, tôi vẫn cảm thấy mình cần họ.”
Ngoài người cha — Carlo Scarpa — ông ít nhắc đến ai khác. Nhưng nói đến học hỏi, ông không chỉ nghĩ đến thiết kế mà còn nghĩ đến đời sống.
“Cha tôi dạy tôi mọi thứ,” ông kể. “Ông không giảng bài. Cha tôi dẫn tôi đến các xưởng thủy tinh, nơi những người thợ thông minh và khéo léo đã tạo nên những tác phẩm đẹp nhất của Venice.”
Ông nói thêm: “Một tư duy tốt luôn cần thiết. Và ta có thể nuôi dưỡng nó bằng sự tò mò và khao khát muốn hiểu biết cách mọi thứ vận hành.”
Một bài học giản dị nhưng quan trọng trong thời đại kiến thức bị chia nhỏ.
7. “Domus từng là một trong những tạp chí có uy tín nhất. Được xuất hiện trên đó luôn là niềm tự hào.”
Và có lẽ, câu chuyện ngừng lại ở đây là vừa đủ.