Hà Nội đang đặt sông T ô Lịch vào tâm điểm của chiến lược cải tạo môi trường đô thị. Dự án “hồi sinh” dòng sông từng bị coi là “dòng sông chết” không chỉ là việc xử lý nước thải, nạo vét bùn mà còn mở ra bước ngoặt trong cách nhìn về không gian ven sông — biến nó thành cảnh quan, trục sinh thái đô thị và động lực kinh tế xanh.
Những bước chuyển quyết định
Trong quá trình triển khai, Hà Nội đã hoàn thiện hệ thống 245 cửa xả dọc tuyến sông, thu gom và dẫn nước thải về Nhà máy xử lý Yên Xá để xử lý tập trung, thay cho việc xả trực tiếp ra sông như trước đây. Đây là bước then chốt để chặn nguồn ô nhiễm mới và từng bước giảm áp lực cho dòng chảy. Đồng thời, việc nạo vét bùn đáy đoạn từ Hoàng Quốc Việt đến Khương Đình đã được thực hiện, với khối lượng bùn lớn được loại bỏ, giúp khơi thông dòng chảy, tái lập điều kiện tự làm sạch tự nhiên của sông.
Những bước đi này không chỉ mang tính cơ kỹ thuật mà còn thể hiện tầm nhìn dài hạn: khi dòng chảy được duy trì, mùi hôi giảm, oxy hòa tan tăng, tạo điều kiện cho cá, vi sinh vật sống trở lại và từng bước khôi phục hệ sinh thái bị tổn hại.
Cải tạo cảnh quan: không gian công cộng, sức khỏe & bản sắc đô thị
Nếu chỉ dừng lại ở việc làm sạch nước, sông Tô Lịch sẽ mãi là một thử nghiệm môi trường — không hơn. Bản chất của dự án còn là tái định hình không gian đô thị: biến ven sông thành trục xanh — lam (xanh + nước) — để người dân tiếp cận thiên nhiên trong lòng thành phố.
Cảnh quan ven sông nên tổ chức thành hành lang xanh liên tục, kèm theo vườn cộng đồng, sân chơi tự nhiên cho trẻ em, khu sinh hoạt ngoài trời cho người cao tuổi, túi sinh thái nhỏ (vườn mưa, khu lọc nước tự nhiên). Thiết kế nên ưu tiên mảng xanh rộng, bóng cây lớn, mặt nước lặng gợn để tạo hiệu ứng dịu mắt và yếu tố “thư giãn nhẹ nhàng”.
Bài học quốc tế & ứng dụng địa phương
Trên thế giới, nhiều dự án cải tạo dòng sông ô nhiễm đã trở thành tiêu biểu về đô thị xanh và trải nghiệm cộng đồng. Dự án Cheonggyecheon ở Seoul là ví dụ nổi bật: thay vì tiếp tục dùng đường cao tốc trên dòng sông cũ, chính quyền đã “mở” lại dòng nước, tổ chức hành lang xanh — lam kênh – vỉa hè — tạo nên một không gian công cộng thu hút hàng chục nghìn người mỗi ngày. Bờ sông Garonne ở Bordeaux cũng từng là khu đất bỏ hoang, sau khi cải tạo đường dạo, cây xanh, công viên ven sông đã biến khu vực này thành điểm đến cho người dân và du khách, tăng giá trị bất động sản, cải thiện điều kiện vi khí hậu đô thị.
Khi ứng dụng tại Tô Lịch, việc học từ các mô hình quốc tế cần được điều chỉnh phù hợp: mật độ dân cư cao, chi phí đất đai lớn, áp lực quản lý, thói quen đô thị hóa. Kiến trúc sư và quy hoạch đô thị cần phối hợp với chuyên gia môi trường, kỹ sư hạ tầng và cộng đồng địa phương để đặt ra giải pháp thực tế, từng bước triển khai.
Thách thức và giải pháp
Dự án Tô Lịch đang bước vào giai đoạn khó nhất: từ thi công sang vận hành. Nếu không có chiến lược duy trì lâu dài, dòng sông có thể tái ô nhiễm. Vì vậy, mô hình “smart upkeep” – vận hành thông minh — là cần thiết: lắp đặt cảm biến đo chất lượng nước (BOD, COD, coliform, oxy hòa tan, độ trong), hệ thống giám sát rác trôi, camera quan sát và phun khử mùi. Dữ liệu thu thập liên tục sẽ giúp phát hiện sớm vấn đề và can thiệp kịp thời.
Kinh tế ven sông cũng nên được khai thác để tạo nguồn thu cho bảo trì: quán cà phê, tuyến du lịch đường thủy, tuyến đi bộ ven sông, điểm trải nghiệm thiên nhiên — những dịch vụ này nếu được quy hoạch hợp lý sẽ vừa nâng giá trị không gian, vừa chia sẻ chi phí duy trì.
Một vấn đề khác là nguồn cấp nước bổ sung: hiện hồ Tây và Nhà máy Yên Xá là nguồn chính, nhưng thành phố cần đa dạng hóa: kết nối từ sông Hồng, thu gom nước mưa, tái sử dụng nước thải đã xử lý. Điều này giúp dự án có sự linh hoạt tài nguyên nước trong mùa khô hoặc khi nguồn cấp chính bị hạn chế.
Tầm nhìn bền vững & giá trị cộng đồng
Khi dòng sông xanh, không gian ven sông được tái thiết, mạch kết nối giữa đô thị và thiên nhiên sẽ được khôi phục. Cư dân sẽ có nơi thư giãn, tiếp xúc với thiên nhiên, giảm áp lực căng thẳng trong môi trường đô thị dày đặc. Khi đó, giá trị bất động sản ven sông tăng, doanh nghiệp dịch vụ sẽ đầu tư, tác động lan tỏa về kinh tế xanh sẽ rõ dần qua từng năm.
Chiến lược cải tạo sông Tô Lịch nếu thành công sẽ là minh chứng cho cách tiếp cận đô thị sinh thái: khi con người và thiên nhiên không còn tách biệt, mà hợp nhất trong trải nghiệm đô thị. Dòng sông không chỉ là con nước mà là biểu tượng cho sự sống đô thị — nơi mỗi bước chân người đi dọc bờ là bước tiếp nối của sự đổi mới, của giấc mơ một Hà Nội xanh hơn, đáng sống hơn.