Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng rõ nét, kiến trúc không chỉ là tạo hình không gian sống mà còn là cách con người đối thoại với thiên nhiên để cùng tồn tại. Những công trình không còn là khối vật liệu tách biệt, mà phải “hít thở”, điều hòa, thích ứng với điều kiện môi trường — mưa, nắng, gió, nhiệt độ. Khi đó, những giá trị gắn với bền vững, cảm xúc, bản sắc vùng miền
Xu hướng kiến trúc thích ứng với khí hậu
Xu hướng “kiến trúc thích nghi” (climate-adaptive architecture) đang nổi lên như một trụ cột mới trong thiết kế đô thị và nhà ở. Thay vì áp đặt mô hình kiến trúc phổ quát, các kiến trúc sư phải “đọc” điều kiện địa phương — hướng gió, mức độ nắng chiếu, lượng mưa — để tìm giải pháp không gian phù hợp.
Ví dụ tại một công trình mang tên Nhà vườn Điều ở Đồng Nai, đội ngũ thiết kế đã điều chỉnh bố cục để bảo tồn cây điều hiện hữu, tránh ảnh hưởng rễ và cấu trúc đất. Mái vạt, hiên nâng thấp – cao theo hướng Đông – Tây được tính toán để đón nắng sớm và che nắng chiều. Hồ nước trung tâm không chỉ là mảng cảnh quan mà còn là bộ điều hòa vi khí hậu cho cả khu đất.
Qua đó, những công trình này cho thấy vai trò của “thiết kế sinh thái”: vật liệu bản địa — gỗ, đá, gạch bông, tường thô — được ưu tiên để giảm tác động môi trường, tăng khả năng tái chế và biểu đạt cảm xúc mộc mạc.
Thiên nhiên định hình kiến trúc: từ triết lý đến ứng dụng
Một xu hướng sâu rộng hơn là để thiên nhiên thực sự “định hình” kiến trúc, tức là kiến trúc không áp đặt thiên nhiên mà để thiên nhiên hòa vào kiến trúc. Kiến trúc sư trong thế kỷ trước đến nay — như Louis Kahn, Peter Zumthor, Tadao Ando — đã tìm cách dùng ánh sáng, vật liệu, khoảng không, “bầu khí quyển” để làm nên cấu trúc giàu cảm xúc, phản hồi thiên nhiên chứ không chống lại nó.
Tại Việt Nam, kiến trúc truyền thống vốn đã mang tinh thần ấy: đình làng Đình Bảng dùng nhà sàn để chống ẩm, mái cao để thoát nhiệt, vách gỗ cất mở để đón gió; kiến trúc miền Nam với lối nhà vườn, sân vườn rộng, vật liệu thiên nhiên — tre, nứa, gỗ — để kiến trúc và sân vườn liên kết mềm mại.
• T House: cải tạo nhà trong hẻm, phá bỏ rào chắn nặng nề để tạo “vườn nhiệt đới trong hẻm”, lấy thiên nhiên làm trung tâm, không gian mở, ánh sáng và cây xanh len lỏi vào từng góc.
• Bó Mon Preschool: mái lượn mô phỏng địa hình đồi núi, công trình như một phần của cảnh quan thiên nhiên chứ không áp đặt lên nó. Trẻ em có thể tương tác với thiên nhiên quanh mình.
Những ví dụ này minh chứng: kiến trúc đương đại có thể vừa giữ được hơi thở bản địa, vừa đáp ứng yêu cầu công năng, bền vững và cảm xúc.
Những yếu tố chủ chốt để kiến trúc thích ứng và nhạy cảm
1. Thiết kế vi khí hậu & thông gió tự nhiên
Công trình phải bố trí cửa, hiên, khe, khoảng trống sao cho khí trời có thể lưu thông, đón gió và thoát nhiệt. Mái nghiêng, sàn cao, hệ lam chắn nắng — tất cả là công cụ thiết kế vi khí hậu.
2. Sử dụng vật liệu bản địa và thân thiện môi trường
Vật liệu giản dị, có thể tái chế, có khả năng cách nhiệt — như gỗ, đá, gạch mộc — giúp không gian vừa ấm áp vừa mát mẻ theo mùa.
3. Bố cục mềm và kết hợp thiên nhiên trong – ngoài hòa hợp
Tạo chuyển tiếp giữa ngoài và trong bằng vườn, sân, hồ — không gian xanh không là phần “đệm” mà là thành phần cấu thành của kiến trúc.
4. Ánh sáng và bóng đổ như phần cấu tạo không gian
Cửa sổ, khe sáng, khoảng thông tầng được tính toán để ánh sáng tự nhiên được dẫn dắt vào không gian, tạo hiệu ứng thị giác thay đổi theo thời gian.
5. Linh hoạt và thích ứng theo bối cảnh
Công trình nên có khả năng điều chỉnh — lam di động, phần mở đóng — để phản hồi với mùa, thời tiết, nhu cầu sử dụng theo thời điểm.
Kết: Kiến trúc không chỉ là công trình, mà là mối quan hệ
Khi thế giới thay đổi — nhiệt độ, mưa gió, đô thị hóa — kiến trúc không thể đứng ngoài. Nó phải là cầu nối giữa con người và thiên nhiên, giữa tiết kiệm năng lượng và trải nghiệm cảm xúc.
Xu hướng của kiến trúc hiện nay không chỉ là “xanh hóa” vật liệu, mà là âu yếm thiên nhiên, khi mỗi mảng tường, mái, ánh sáng — đều là phần của câu chuyện lớn hơn: câu chuyện về bản địa, danh tính, bền vững và nhân văn.
Và nếu kiến trúc truyền thống Việt Nam đã từng là minh chứng sống cho sự hòa hợp ấy — đình làng, nhà sàn, nhà vườn — thì kiến trúc đương đại cũng có thể tiếp tục truyền thống đó bằng công nghệ hiện đại, sáng tạo và óc cảm của kiến trúc sư.
Thiên nhiên có thể không “vẽ” nên công trình cho chúng ta, nhưng nếu chúng ta cho phép thiên nhiên “định hình”, kiến trúc sẽ không còn là vật thể vô hồn, mà là tác phẩm sống — luôn thay đổi, luôn đón nhận và truyền cảm hứng.