NSND Mẫn Thu – Hành trình không ngừng sáng tạo của người “mẹ tuồng” Kinh Bắc
Từ cô gái Kinh Bắc đến “mẹ tuồng” của sân khấu Việt
Sinh ra trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật ở Yên Phong, Bắc Ninh, Mẫn Thu sớm tiếp xúc với tuồng cổ từ thuở nhỏ. Những đêm theo cha đến xem gánh hát quê, tiếng trống, tiếng hát đã in sâu vào tâm trí cô bé ngày ấy. Khi Nhà nước mở khóa đào tạo diễn viên tuồng đầu tiên năm 1959, Mẫn Thu mạnh dạn đăng ký và trúng tuyển. Chính môi trường đào tạo chính quy cùng sự chỉ dạy của các nghệ nhân như NSND Bạch Trà, NSND Quang Tốn đã giúp bà sớm bộc lộ tố chất nghệ sĩ đặc biệt.
“Nghề tuồng chọn tôi, và tôi chọn gắn bó với nó suốt đời,” – bà từng chia sẻ trên Thể thao & Văn hóa (2020).
Từ những năm 1960, cái tên Mẫn Thu đã gắn liền với những vai diễn kinh điển của sân khấu tuồng: Cô Thanh trong Đề Thám, Cô Mười trong Má Tám, Thứ phi trong Triệu Đình Long cứu chúa, hay Chị Đức trong Hoàng hôn đen. Các vai diễn của bà đều mang đậm cá tính, vừa mạnh mẽ vừa nhân hậu, thể hiện chiều sâu tâm lý hiếm có. Những năm 1970–1980, Mẫn Thu trở thành gương mặt tiêu biểu của Nhà hát Tuồng Việt Nam, đoạt nhiều Huy chương Vàng tại các Liên hoan sân khấu toàn quốc (VnExpress, 2011).
Ngọn lửa không tắt với nghệ thuật truyền thống
Hơn nửa thế kỷ gắn bó với tuồng, NSND Mẫn Thu chứng kiến sự thăng trầm của nghệ thuật sân khấu truyền thống. Khi khán giả dần quay lưng, rạp tuồng thưa vắng người xem, bà vẫn bền bỉ đứng trên sân khấu, coi mỗi vai diễn là một “lời tri ân” với nghề. Bà từng thổ lộ trong một bài phỏng vấn với Công an Nhân dân rằng, điều khiến bà đau đáu nhất không phải là thu nhập, mà là nỗi sợ tuồng bị lãng quên.
“Tuồng là một phần hồn của dân tộc. Nếu người nghệ sĩ không giữ, ai sẽ giữ đây?” – NSND Mẫn Thu
Không chỉ diễn, bà còn dành nhiều năm giảng dạy tại Khoa Kịch hát dân tộc – Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội, truyền lại kỹ năng hát, múa, và diễn cho lớp diễn viên trẻ. Những học trò của bà – từ các nghệ sĩ tuồng chuyên nghiệp đến sinh viên sân khấu – đều gọi bà bằng cái tên thân thương: “Mẹ Thu”.
Dấn thân ở tuổi xế chiều – khi nghệ thuật không có giới hạn
Điều khiến công chúng khâm phục hơn cả là tinh thần làm mới bản thân của Mẫn Thu. Khi đã là NSND, bà không dừng lại ở những vai tuồng cổ quen thuộc mà mạnh dạn bước vào múa đương đại – một lĩnh vực hoàn toàn mới mẻ với người nghệ sĩ ngoài 60 tuổi.
Từ đầu những năm 2000, bà hợp tác với các biên đạo trẻ trong các vở như Cánh đồng âm nhạc, Khúc nguyện cầu, Thế đấy thế đấy hay Hạn hán và cơn mưa. Không có nền tảng múa chuyên nghiệp, Mẫn Thu vẫn miệt mài tập luyện, học từng dáng đi, từng động tác. Với bà, nghệ thuật là sự vận động, và người nghệ sĩ phải “dám thử” để không bị cũ trong chính đam mê của mình.
“Tôi chưa bao giờ nghĩ tuổi tác là giới hạn. Nếu còn được diễn, tôi vẫn sẽ bước ra sân khấu.” – NSND Mẫn Thu (Thể thao & Văn hóa, 2020).
Những màn trình diễn của bà gây xúc động mạnh: ở đó, khán giả không chỉ thấy sự duyên dáng của một diễn viên tuồng kỳ cựu, mà còn thấy vẻ đẹp của người nghệ sĩ luôn tìm kiếm sự tự do trong sáng tạo.
Trọn đời tri ân nghề và khán giả
Năm 2001, Mẫn Thu được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân, ghi nhận những đóng góp xuất sắc cho nghệ thuật tuồng Việt Nam. Bà vẫn tiếp tục tham gia biểu diễn, truyền nghề và xuất hiện trong nhiều chương trình tôn vinh nghệ sĩ sân khấu. Dù tuổi cao, bà luôn sẵn lòng giúp các nghệ sĩ trẻ chỉnh vai, luyện giọng, truyền kinh nghiệm biểu cảm và xử lý động tác.
Trong một cuộc phỏng vấn với VOV (2022), bà nói:
“Tôi luôn nhớ lời Bác Hồ dạy: Chìa khóa thành công của người nghệ sĩ là lòng yêu nghề. Nếu còn yêu, ta vẫn còn trẻ với nghệ thuật.”
Sự nghiệp của NSND Mẫn Thu là hành trình hiếm có: một đời cống hiến không mệt mỏi cho nghệ thuật dân tộc, và một tấm gương sáng về tinh thần sáng tạo, không chấp nhận dừng lại. Ở bà, khán giả thấy được hình ảnh người nghệ sĩ Việt Nam đi qua bao đổi thay nhưng vẫn giữ nguyên ngọn lửa đam mê – thứ khiến tuồng, dù là loại hình cổ xưa, vẫn sống mãi trong trái tim người yêu nghệ thuật.