Khi âm thanh trở thành hình ảnh: Nghệ sĩ Việt thử nghiệm âm thanh thị giác
Ý tưởng sáng tạo
“Âm thanh thị giác” là khi âm nhạc hoặc các âm thanh môi trường được xử lý, tái thiết bằng phần mềm, thiết bị điện tử, rồi hiển thị dưới dạng các hình ảnh động, ánh sáng, hình ảnh chiếu laser, hoặc các màn hình LED lớn. Thay vì chỉ nghe, người xem vừa nghe vừa nhìn thấy âm thanh: dao động sóng, nhịp điệu, độ cao – tất cả đều có thể được “dịch” ra thành hình ảnh.
Ví dụ: một nốt nhạc cao có thể được thể hiện bằng ánh sáng trắng sáng, đường nét mảnh, chuyển động lên cao; trong khi âm trầm dày lại có thể hiện dưới dạng màu tối hơn, đường nét lớn, lan rộng – như một “thảm sóng” động. Các phần chuyển tiếp giữa âm thanh mạnh/yếu, nhanh/chậm sẽ tạo ra hiệu ứng hình ảnh di chuyển, chuyển màu, đổi hình khối.
Tính táo bạo của thử nghiệm
1. Đa giác quan vượt khỏi truyền thống
Nghệ thuật truyền thống thường tách biệt rõ giữa nghe và nhìn – âm nhạc để nghe, mỹ thuật để nhìn. Việc hòa chúng lại thành một trải nghiệm đồng bộ là táo bạo — cả người nghệ sĩ và khán giả đều phải bước qua vùng thoải mái quen thuộc.
2. Yêu cầu kỹ thuật cao
Cần thiết bị, phần mềm xử lý âm thanh – ánh sáng, màn hình tốt, hệ thống chiếu hình phủ – ánh sáng động. Thậm chí phải tính toán tỉ mỉ góc nhìn, tương phản, màu sắc – để hình ảnh vừa hợp mắt vừa khớp với âm thanh.
3. Truyền cảm hứng và mở rộng trải nghiệm người xem
Khán giả không chỉ “nghe nhạc”, họ “nhìn nhạc”, “cảm” âm thanh qua mắt – cảm giác mới lạ, thách thức thị giác và thính giác cùng lúc. Nghệ sĩ có thể dùng thử nghiệm này để kể chuyện, truyền cảm xúc, cảnh quan, ký ức, bằng âm thanh + hình ảnh thay vì lời nói.
4. Khả năng ứng dụng rộng
Có thể dùng trong hòa nhạc, triển lãm nghệ thuật, trình diễn ánh sáng công cộng, kiến trúc chiếu đèn đô thị, thậm chí trải nghiệm thực tế ảo. Tức là có thể đưa nghệ thuật này ra ngoài phòng thu và phòng tranh, vào phố phường, không gian công cộng.
Những khó khăn và thách thức
• Chi phí thiết bị và công nghệ: Các màn hình lớn, thiết bị chiếu ánh sáng/laser, hệ thống âm thanh – ánh sáng đồng bộ rất đắt, đòi hỏi đầu tư cao.
• Kỹ năng đa ngành: Nghệ sĩ cần kết hợp âm nhạc, công nghệ số, mỹ thuật thị giác; có khi cần hợp tác giữa nhà sáng tạo âm thanh, lập trình viên, nghệ sĩ đồ họa.
• Khả năng tiếp nhận của khán giả: Với người không quen, trải nghiệm thị giác đi kèm âm thanh mạnh có thể gây choáng; nếu hình ảnh không tinh tế, dễ trở nên rối mắt, mất điểm “nghệ thuật”.
• Yếu tố địa điểm và môi trường: Trong không gian ngoài trời, ánh sáng xung quanh, ánh đèn đường… có thể ảnh hưởng; trong phòng nhỏ hay ánh sáng yếu cũng ảnh hưởng đến hiển thị hình ảnh.
Một số trường hợp nghệ sĩ Việt đang thử nghiệm
Mặc dù chưa phổ biến, nhưng đã có một số nghệ sĩ, nhóm sáng tác – triển lãm hiện đại – thực hiện các dự án thử nghiệm kết hợp âm thanh và ánh sáng:
• Các buổi trình diễn ánh sáng, âm nhạc tại không gian nghệ thuật đương đại, nơi ánh sáng LED được đồng bộ hóa với nhạc điện tử.
• Triển lãm nơi khách tham quan đi qua các khu vực mà âm thanh môi trường (gió, tiếng nước, tiếng nói) được tái xử lý để tạo thành các hình chiếu ánh sáng phản hồi vị trí di chuyển người xem.
• Dự án nghệ thuật công cộng sử dụng màn hình LED lớn hoặc tường chiếu tương tác, nơi người xem có thể “vẽ bằng âm thanh” — phát ra âm thanh (ví dụ bằng điện thoại, bộ cảm biến), và hình ảnh trên màn hình phản hồi theo đó.
Ý nghĩa & triển vọng
• Mở rộng biên độ biểu đạt nghệ thuật: Âm thanh và hình ảnh phối hợp giúp nghệ thuật có khả năng chạm đến cảm xúc sâu hơn, tạo ấn tượng mạnh hơn.
• Hội nhập quốc tế: Trào lưu này đã phát triển mạnh ở các nước trên thế giới; nghệ sĩ Việt nếu làm tốt sẽ được chú ý quốc tế hơn qua các liên hoan, triển lãm quốc tế.
• Phát triển địa điểm nghệ thuật và văn hóa công cộng: Các khu phố, công viên, quảng trường có thể trở thành sân khấu trải nghiệm nghệ thuật tương tác, thu hút du khách, làm tăng giá trị văn hóa đô thị.
• Khởi nghiệp sáng tạo: Có thể phát triển dịch vụ, sản phẩm biểu diễn, công nghệ hỗ trợ, ứng dụng thực tế ảo / tăng cường thực tế (AR/VR) trong biểu diễn âm thanh – ánh sáng.
Kết luận
Ý tưởng “âm thanh thị giác” của nghệ sĩ Việt Nam — dù còn mới và chưa rộng rãi — là một bước đi táo bạo, mở ra cơ hội lớn cho sự đổi mới trong nghệ thuật đương đại. Nó đòi hỏi sự mạo hiểm, đầu tư công nghệ, hợp tác đa ngành, nhưng nếu được thực hiện tốt, có thể tạo nên những trải nghiệm nghệ thuật vừa sâu sắc vừa hấp dẫn, nâng cao vị thế của nghệ thức Việt trong khu vực và thế giới.